Koronawirus a ubezpieczenie na wypadek utraty pracy

Istota ubezpieczenia na wypadek utraty pracy lub dochodu

Ubezpieczenie od utraty pracy lub dochodu jest z reguły oferowane osobom, które zawarły umowę kredytu hipotecznego. Może być również przewidziane dla kredytobiorców kredytów ratalnych lub konsolidacyjnych. Banki traktują taką umowę ubezpieczenia jako formę zabezpieczenia spłaty kredytu. Co do zasady jest to ubezpieczenie dobrowolne, ale może stanowić element pakietu oferowanego przez bank.

Przedmiotem ubezpieczenia jest ryzyko utraty stałego źródła dochodu przez ubezpieczonego. Ubezpieczonym w tej umowie ubezpieczenia jest kredytobiorca definiowany jako osoba fizyczna, która zawarła umowę kredytu. Ubezpieczenie ma na celu zagwarantować płynność kredytobiorcy w przypadku utraty przez niego pracy lub innego źródła dochodu. Z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia kredytu ubezpieczyciel zobowiązuje się do spłaty za kredytobiorcę rat kredytu przez określony czas w przypadku utraty przez niego pracy lub innego źródła dochodu. W tego rodzaju umowie uprawnionym do otrzymania świadczenia – środków na spłatę rat kredytu jest bank.

Zakres ochrony ubezpieczeniowej przy ubezpieczeniu od utraty pracy

Ze względu na to, że ubezpieczenie utraty pracy lub utraty dochodu jest ubezpieczeniem dobrowolnym jego treść jest regulowana przez ogólne warunki ubezpieczenia. Należy podkreślić, że ogólne warunki ubezpieczeń są opracowywane przez zakłady ubezpieczeń. Określają one szczegółowo m.in. takie elementy stosunku ubezpieczenia jak: podmioty ubezpieczenia, ich prawa i obowiązki, zakres ochrony (w jakich sytuacjach wypłacane jest świadczenie ubezpieczeniowe) oraz jakie świadczenia i w jakiej wysokości wypłaca zakład ubezpieczeń. Istotne jest to, że świadczenia ubezpieczeniowe są wypłacane tylko w konkretnych sytuacjach zdefiniowanych w ogólnych warunkach ubezpieczenia i po spełnieniu wskazanych tam warunków.

Z nazwy tego ubezpieczenia wynika, że w jego ramach oferowana jest ochrona na wypadek utraty pracy przez ubezpieczonego. Zakres odpowiedzialności zakład ubezpieczeń może być jednak węższy lub szerszy. Obejmuje on co do zasady następujące ryzyko ubezpieczeniowe – utraty pracy. Na rynku funkcjonują również ubezpieczenia na wypadek utraty dochodu, rozumianego szerzej niż utrata pracy. Należy podkreślić, że pojęcia utraty pracy i utraty dochodu są w sposób szczegółowy zdefiniowany w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Z reguły pod pojęciem utraty dochodu rozumiana jest również utrata pracy.

Definicja utraty pracy składa się z dwóch podstawowych elementów. Przede wszystkim zakłady ubezpieczeń określają jakie rodzaje stosunków prawnych, w ramach których była wykonywana praca są objęte ochroną ubezpieczeniową. Są to przede wszystkim stosunek pracy, w tym mianowanie oraz wykonywanie pracy na podstawie kontraktu menedżerskiego. Co do zasady zakresem odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń nie jest objęte wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia i umowy dzieło.

Drugim elementem przedmiotowej definicji jest zdefiniowanie sposobu w jaki nastąpiło ustanie stosunku prawnego łączącego podmiot wykonujący pracę i podmiot na rzecz, którego ta praca jest świadczona. Zastosowano w tym przypadku generalną zasadę, że ochroną ubezpieczeniową są objęte sytuacje rozwiązania umowy z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Przykładowo przez utratę pracy rozumiane jest rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem przez pracodawcę, rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia bez winy pracownika, rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika bądź gdy zostało wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniósł pracownika w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe pracownika, rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron, z inicjatywy pracodawcy, w trybie przepisów prawa regulujących szczególne zasady rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, wygaśnięciu umowy o pracę wskutek śmierci pracodawcy. Z reguły zakłady ubezpieczeń wprowadzają dodatkowy wymóg w postaci konieczności w uzyskania przez ubezpieczonego statusu bezrobotnego i uprawnienia do pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Niektóre zakłady ubezpieczeń oferują ochronę w szerszym zakresie obejmując odpowiedzialnością w ramach tego ubezpieczenia nie tylko utratę pracy z tytułu stosunku pracy lub kontraktu menedżerskiego ale również utratę dochodu uzyskiwanego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej na własny rachunek przez ubezpieczonego. W ogólnych warunkach ubezpieczenia zostało szczegółowo zdefiniowane ww. pojęcie. Przykładowo w przypadku osób fizycznych uzyskujących dochody z wykonywania działalności gospodarczej na własny rachunek utrata dochodu oznacza spowodowaną przyczynami ekonomicznymi sytuację gdy:

• w okresie ostatnich 3 miesięcy poprzedzających zajście zdarzenia ubezpieczeniowego przedsiębiorstwo ubezpieczeniowego ponosiło stratę albo
• ubezpieczony zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej wskutek obowiązywania na dzień zajścia zdarzenia przepisów prawa uniemożliwiających prowadzenie przedsiębiorstwa albo
• pracodawca rozwiązał z ubezpieczonym umowę cywilną, w ramach której ubezpieczony wykonywał działalność swojego przedsiębiorstwa.

Dodatkowo może być wymagane uzyskanie przez ubezpieczonego statusu bezrobotnego.

Wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela w umowie ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (dochodu)

W ogólnych warunkach ubezpieczenia przewidziane są okoliczności, które powodują brak odpowiedzialności ubezpieczyciela. Maja one różny charakter, niektóre mają charakter generalny typowy dla większości umów ubezpieczenia a inne są immamentnie związane z charakterem ubezpieczenia od utraty pracy.

Do pierwszej grupy zaliczamy np. sytuacje, gdy zdarzenie ubezpieczeniowe jest związane z działaniami wojennym, rozruchami, zamieszkami, stanem wojennym, chorobą psychiczną, pozostawaniem ubezpieczonego pod wpływem alkoholu środków odurzających lub substancji psychotropowych, usiłowaniem popełnienia lub dokonaniem przestępstwa przez ubezpieczonego.

Do drugiej kategorii kwalifikowane są sytuacje gdy utrata pracy lub utrata źródła dochodu nastąpiła :

1. w wyniku rozwiązania stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego) na skutek wypowiedzenia go Ubezpieczonemu przez pracodawcę (dającego zlecenie) przed dniem rozpoczęcia okresu ubezpieczenia,

2. w wyniku zakończenia prowadzenia działalności gospodarczej wskutek wniosków złożonych przed dniem rozpoczęcia okresu ubezpieczenia,

3. na skutek rozwiązania stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego) przez ubezpieczonego,

4. na skutek rozwiązania stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego) za porozumieniem stron, z wyjątkiem sytuacji, gdy porozumienie stron nastąpiło z przyczyn niedotyczących pracowników w rozumieniu przepisów prawa pracy,

5. na skutek rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego) z ubezpieczonym bez wypowiedzenia z winy pracownika,

6. w wyniku zakończenia stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego) zawartego na czas określony z upływem okresu na jaki został zawarty,

7. w wyniku zakończenia stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego):

• z osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, będącą dla ubezpieczonego krewnym lub powinowatym do drugiego stopnia włącznie,
• ze spółką osobową, której wspólnikiem jest krewny lub powinowaty ubezpieczonego do drugiego stopnia włącznie,
• ze spółką kapitałową, w której krewny lub powinowaty ubezpieczonego do drugiego stopnia włącznie posiada ponad 5% udziałów/akcji lub jest członkiem jej władz statutowych.

8. nabycia uprawnień do świadczeń emerytalnych lub rentowych na gruncie obowiązujących przepisów.

Z punktu widzenia zakresu ochrony ubezpieczeniowej istotne są ramy czasowe jej udzielania. W tej kwestii zakłady ubezpieczeń wprowadzają określone ograniczenia w zakresie rozpoczęcia świadczenia odpowiedzialności przez ubezpieczyciela oraz terminu, w którym można złożyć wniosek o wypłatę świadczenia. Zakłady ubezpieczeń przewidują, że wniosek o wypłatę świadczenia może być złożony nie wcześniej niż po upływie 30 dni kalendarzowych od daty, w którym nastąpiła utraty pracy lub dochodu. Ponadto zakłady ubezpieczeń wprowadzają tzw. karencję tzn. okres przez, który nie udzielają ochrony już po zawarciu umowy ubezpieczenia. Przykładowo w ogólnych warunkach ubezpieczenia zawarte są postanowienia określające, że odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się po upływie okresu, który wynosi 30 dni od dnia uruchomienia kredytu, w przypadku osób przystępujących do ubezpieczenia najpóźniej w dniu uruchomienia kredytu lub 90 dniowy okres od podpisania deklaracji zgody na przystąpienie do ubezpieczenia w przypadku osób przystępujących do ubezpieczenia po upływie 30 dni od dnia uruchomienia kredytu.

Rodzaje świadczeń wypłacanych z tytułu umowy ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (dochodu)

Z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (utraty dochodu) zakłady ubezpieczeń przewidują wypłatę świadczeń okresowych – miesięcznych. Kwota tego świadczenia obejmuje przede wszystkim ratę spłaty kredytu i należnych odsetek. Ubezpieczyciele mogą wypłacać (zwracać) pokryte przez niego (udokumentowane) miesięczne opłaty eksploatacyjne związane z utrzymaniem nieruchomości finansowanej kredytem i stanowiącej zabezpieczenie spłaty kredytu (takie jak czynsz, opłaty za prąd, gaz CO, wodnokanalizacyjne, fundusz remontowy, wywóz śmieci. W tym przypadku kosztów eksploatacyjnych zakłady ubezpieczeń wprowadzają określony górny limit np. 500 zł.

Zakłady ubezpieczeń wprowadzają określone ograniczenie wysokości wypłacanych świadczeń. Z tytułu zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego zakład ubezpieczeń wypłaca nie więcej niże 12 miesięcznych świadczeń ubezpieczeniowych (niekiedy tylko 6 miesięcznych świadczeń). Ponadto ubezpieczyciele wprowadzają w tym ubezpieczeniu sumę ubezpieczenia (w wysokości kilku lub kilkudziesięciu tysięcy złotych), która stanowi maksymalną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. W tym kontekście należy wskazać, że w przypadku bardzo wysokiej miesięcznej raty kredytu, maksymalna granica odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń może być niższa niż suma 12 rat.

Zakłady ubezpieczeń w ogólnych warunkach ubezpieczenia określają również zasady ponownej wypłaty świadczenia miesięcznego w przypadku zawarcia nowej umowy o pracę lub podjęcia działalności gospodarczej przez ubezpieczonego. Przykładowo przyjmują one następujące reguły:

• jeżeli ponowna utrata pracy nastąpiła przed upływem 6 miesięcy od dnia zawarcia nowego stosunku pracy lub podjęcia działalności gospodarczej ubezpieczonemu przysługuje nie więcej niż 12 świadczeń miesięcznych łącznie z wypłaconymi przez dniem zawarcia nowego stosunku pracy lub podjęcia działalności gospodarczej,
• jeżeli ponowna utrata pracy nastąpiła po upływie 6 miesięcy od dnia zawarcia nowego stosunku pracy lub podjęcia działalności gospodarczej ubezpieczonemu przysługuje nie więcej niż 12 kolejnych świadczeń miesięcznych.

Ubezpieczenie na wypadek utraty pracy (dochodu) a koronawirus

Należy wskazać, że ubezpieczenie na wypadek utraty pracy (dochodu) jest skierowane do określonego kręgu odbiorców tzn. osób fizycznych, które posiadają zobowiązania w postaci kredytu (hipotecznego, konsolidacyjnego). Ubezpieczenie to stanowi uzupełnienie oferty bankowej i jest dystrybuowane przez sieć bankową lub podmioty pośredniczące przy udzielaniu kredytów. W związku z tym jest ono przeznaczone dla relatywnie wąskiej grupy osób. Warunkiem skorzystania z ochrony jaką oferuje to ubezpieczenie jest zawarcie w pierwszej kolejności umowy kredytu określonego rodzaju, ponieważ nie jest ono oferowane przy zawieraniu każdego rodzaju kredytu.

Specyfika ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (dochodu) jako uzupełnienia kredytu wyraża się również w rodzaju świadczeń jakie wypłaca zakład ubezpieczeń w tym ubezpieczeniu. Są to świadczenia miesięczne, których wysokość odpowiada racie kredytu i należnym odsetkom oraz miesięcznym opłatom eksploatacyjnym związanym z utrzymaniem nieruchomości finansowanej kredytem. W związku z tym służy ono zabezpieczeniu płynności ubezpieczonego, ale rozumianej przede wszystkim w kontekście interesu banku, z którym ubezpieczony ma zawartą umowę kredytu, ponieważ zabezpiecza przez pewien okres spłatę jego zobowiązań wobec banku. Należy podkreślić, że głównym świadczeniem w tym ubezpieczeniu jest pokrycie rat kredytu a ubezpieczony otrzymać może jedynie świadczenie w postaci zwrotu opłat eksploatacyjnych. Z tytułu ubezpieczenia utraty pracy (dochodu) pomimo jego nazwy, zakłady ubezpieczeń nie wypłacają świadczeń o charakterze zastępującym (nawet częściowo) utracone wynagrodzenie uzyskiwane ze stosunku pracy lub dochód z wykonywanej działalności gospodarczej w postaci np. zasiłków miesięcznych. W związku z powyższym nie jest to produkt ubezpieczeniowy, który zapewni ubezpieczonym środki na pokrycie bieżących potrzeb w przypadku utraty pracy lub dochodu, w tym również z powodu epidemii koronawirusa.

Z punktu widzenia osób, które zawarły umowę ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (dochodu) i został z nimi rozwiązany stosunek pracy w związku z szeroko rozumianą epidemią koronawirusa z przyczyn od nich niezależnych (analogicznie gdy musiały one zaprzestać wykonywania działalności gospodarczej) powinny one uzyskać przewidziane w umowie ubezpieczenia świadczenia. Jednak świadczenia te zostaną wypłacone dopiero po upływie określonego czasu z reguły 30 dni od utraty pracy (zaprzestania działalności gospodarczej). W przypadku osób, które już wcześniej zawarły umowę kredytu z bankiem, a nie zawarły umowy ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (dochodu) mogą one sprawdzić czy istnieje możliwość zawarcia takiej umowy. Jednak w przypadku tych osób będzie miała zastosowanie karencja np. 90 dniowa i dopiero po upływie tego okresu otrzymałyby one świadczenia ubezpieczeniowe. Należy też wskazać, że zakłady ubezpieczeń wyłączają swoją odpowiedzialność w przypadku rozwiązania stosunku pracy (kontraktu menedżerskiego) na skutek wypowiedzenia go Ubezpieczonemu przez pracodawcę (dającego zlecenie) przed dniem rozpoczęcia okresu ubezpieczenia oraz w wyniku zakończenia prowadzenia działalności gospodarczej wskutek wniosków złożonych przed dniem rozpoczęcia okresu ubezpieczenia. Jednak w związku z pogarszającą się sytuacją na rynku pracy zawierając obecnie umowę kredytu hipotecznego na pewno warto rozważyć zawarcie umowy ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (dochodu).