Prawo rozwodowe w Polsce - wszystko czego potrzebujesz wiedzieć

Pokaż więcej

W Polsce od kilkunastu lat notuje się ok. 65 tys. rozwodów rocznie. W 2013 r. orzeczono ich około 66 tys. (czyli o 24 tys. więcej niż w 1990 r.). Według najświeższych dostępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2018 r. było 62,8 tys. takich orzeczeń sądowych.

Współczynnik rozwodów w 2013 r. wyniósł 1,7 promilli (w 1990 r. wynosił 1,1 promilli). Oznacza to, że wówczas na każde 10 tys. istniejących małżeństw 73 zostały rozwiązane orzeczeniem sądu (na początku lat 90-tych było ich niespełna 50). Polska ze współczynnikiem rozwodów 1,7 promilli mieści się wśród dziewięciu krajów z najniższym tym wskaźnikiem. Należą do nich m.in.: Irlandia, Malta, Włochy, Bułgaria, Rumunia*.

Dlaczego się rozwodzimy?

Statystyki to potwierdzają, że najczęściej jako przyczynę rozwodu małżonkowie deklarują niezgodność charakterów. To ponad 1/3 wszystkich przypadków. Kolejne powody rozpadu małżeństw to zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą (1/4 rozwodów) oraz alkoholizm (19 proc.).*

Niezmiennie w ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta. Natomiast do orzeczenia rozpadu małżeństwa z winy żony dochodzi jedynie w ponad 3 proc. przypadków (winę męża notuje się w 18 proc. rozwodów). Przeważnie jednak sąd nie orzeka winy (ok. 74 proc. rozwodów).

Kiedy rozwód?

Zgodnie z art. 56 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (ustawa z 25 lutego 1964 r., Dz.U. z 2020 r., poz. 1359, t.j., dalej jako„k.r.o”.) jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Nie zrobi tego jednak - nawet mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia - jeżeli wskutek rozwodu - miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów takie orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (56 § 2 k.r.o.).

Takiej decyzji sąd nie podejmie także, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że druga strona godzi się na rozwód albo odmowa jego zgody na rozwód jest w konkretnych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (56 § 3 k.r.o.).

Co musi być w pozwie o rozwód?

Pozew rozwodowy - tak jak każde pismo procesowe - musi składać się z elementów, które określa art. 126 kodeksu postępowania cywilnego, dalej jako „k.p.c.”. Należy wskazać::

• sąd, do którego jest skierowany (przy rozwodzie - właściwy miejscowo sąd okręgowy),
• imiona i nazwiska stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• rodzaj pisma (tu pozew o rozwód),
• osnowę wniosku lub oświadczenia, czyli dokładne żądania, np. powód domaga się rozwiązania małżeństwa przez rozwód bez orzekania o winie lub z winy jednej albo obu stron, lub powód domaga się alimentów na swoją rzecz i na rzecz wspólnych, małoletnich dzieci stron,
• fakty, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie oraz dowody na wykazanie każdego z tych faktów, gdy jest to konieczne, aby rozstrzygnąć wniosek lub oświadczenie,
• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
• załączniki.

Pozew powinien zawierać także elementy wskazane w art. 126 § 2 k.p.c.:

• oznaczenie miejsca zamieszkania i adresy stron,
• oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy pełnomocników stron,
• numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania.

Pozew rozwodowy powinien także zawierać elementy dodatkowe, które wskazuje art. 187 k.p.c. Chodzi tu np. o informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a gdy takich prób nie było, wyjaśnić dlaczego do tego nie doszło. Będzie to także wniosek o zabezpieczenie powództwa, np. o zabezpieczenie alimentów na czas trwania postępowania o rozwód.

Pozew składa się w dwóch egzemplarzach we właściwym sądzie okręgowym w jego biurze podawczym lub nadaje na poczcie listem poleconym. W dwóch egzemplarzach także dodaje się wszystkie załączniki do tego pisma procesowego. Będą to np. odpisy skróconego aktu małżeństwa, a jeżeli małżonkowie mają wspólne, małoletnie dzieci – skrócone odpisy ich aktów urodzenia.

Ile kosztuje rozwód

Zanim dojdzie do rozprawy sądowej, trzeba uregulować opłatę od pozwu o rozwód. Ta stała wynosi 600 zł. Dowód jej uiszczenia dołącza się do pisma procesowego (pozwu).

Niewykluczone, że w trakcie postępowania rozwodowego sąd będzie też dzielił majątek małżonków. Wtedy strony muszą dodatkowo liczyć się wydatkiem 300 zł lub 1000 zł. Wysokość tej kwoty zależy od tego, czy to będzie zgodny podział majątku między stronami, czy też nie.

Wyrok bez orzekania o winie

Podczas rozprawy sąd bada, czy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia między mężem a żoną.. W celu ustalenia powyższych przesłanek, sąd, przesłuchuje obie strony. Zgodnie z art. 57 k.r.o. sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Gdy jednak małżonkowie tego zgodnie żądają, sąd nie będzie ustalał takiej odpowiedzialności, a skutki będą takie, jak gdyby żadne z nich nie ponosiło winy.

Rozstanie z orzekaniem o winie

Na wniosek strony sąd w wyroku rozwodowym może orzec o winie któregoś z małżonków. Przykładowo żona domaga się uznania, że to jej mąż alkoholik w pełni odpowiada za rozpad związku. W takiej sytuacji może to rzutować na prawo do alimentów od drugiego z rozwodników.

Artykuł 60 k.r.o. zezwala sądowi rozróżnić dwie sytuacje alimentacyjne rozwiedzionego:

• nie został on uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i jest w niedostatku oraz
• domaga się alimentów od wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód istotnie pogarsza sytuację materialną niewinnego małżonka.

Zgodnie z art. 60 § 1 k.r.o. w tej pierwszej sytuacji poszkodowany może żądać od drugiego rozwiedzionego, aby zapewnił mu środki utrzymania odpowiadające jego usprawiedliwionym potrzebom oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

W tym drugim przypadku zaś – w myśl art. 60 § 2 k.r.o. - sąd na żądanie niewinnego małżonka może orzec, że ten wyłącznie winny musi w odpowiednim stopniu przyczyniać się do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, choćby nawet ten nie był w niedostatku.

Środki utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, trzeba zapewniać przez pięć lat od rozwodu. W wyjątkowych okolicznościach sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży ten pięcioletni okres. Obowiązek alimentacyjny wobec rozwodnika wygasa także, gdy ta osoba zawrze nowe małżeństwo (art. 60 § 3 k.r.o.).

Od wyroku sądu pierwszej instancji strona niezadowolona z rozstrzygnięcia może się odwołać do sądu apelacyjnego, wnosząc apelację.

Opieka nad dziećmi

W wyroku rozwodowym sąd musi też orzec o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem. Dlatego bada dowody i ustala więzi łączące dzieci z rodzicami. Uwzględnia jednak pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem syna lub córki.

Sąd ocenia także sytuację majątkową stron i ich możliwości zarobkowe oraz potrzeby dzieci po to, aby określić, w jakiej wysokości każdy z rozwodników będzie ponosił koszty utrzymania i wychowania potomka.

Jeżeli pozwany małżonek uzna żądanie pozwu, a starający się o rozwód nie mają wspólnych, małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron.

Majątek i adres po rozwodzie

Artykuł 58 k.r.o. dopuszcza także inne rozstrzygnięcia wyroku rozwodowego poza zakończeniem samego związku małżeńskiego. W tym orzeczeniu mogą się także znaleźć postanowienia o sposobie korzystania z mieszkania, jeżeli małżonkowie zajmują je wspólnie, a przez jakiś czas będą w nim nadal przebywać. Wyjątkowo, gdy jeden z małżonków swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd nakazuje jego eksmisję na żądanie drugiego rozwodnika.

Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu go jednemu z małżonków, jeżeli drugi zgadza się je opuścić bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, jeśli podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

Ponadto jeden z małżonków może wnioskować o to, aby sąd w wyroku orzekającym rozwód podzielił majątek wspólny. Warunek - taki podział nie wydłuży nadmiernie postępowania.

Powrót do dawnego nazwiska

W ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie rozwiedziony małżonek, który wskutek zawarcia związku zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może wrócić do tego sprzed małżeństwa. Gwarantuje mu to art. 59 k.r.o. Wówczas taka osoba, w polskich warunkach najczęściej jest to rozwódka, składa oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem. Opłata skarbowa za złożenie oświadczenia o powrocie do poprzedniego nazwiska wynosi 11 zł.