Wcześniejsza emerytura pomostowa - co to jest i komu przysługuje

Pokaż więcej

Emerytura pomostowa - ustawa

Zasady, warunki i tryb ustanawiania tego świadczenia określa ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018 r., poz. 1924, t.j.; dalej: ustawa).

Wskazuje je również art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 53, t.j). Stosuje się do nich także część regulacji o powszechnych emeryturach.

Przy ustalaniu grup zawodowych, do których odnosi się tzw. pomostówka, pomocne jest też rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i wykazy A i B, które stanowią załącznik do tego rozporządzenia (Dz.U. z 1983 r. nr 8, poz. 43).

Praca w szczególnych warunkach

Ustawa o emeryturach pomostowych przede wszystkim określa warunki nabywania i utraty prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników, którzy pracują w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Artykuł 3 ust. 1 ustawydefiniuje prace w szczególnych warunkach. Są to te związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem pracownika mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować jego trwałe uszkodzenie zdrowia. Wykonuje się je w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi. Nawet mimo tego, że pracownicy stosują środki profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej, stawia się przed nimi wymagania, które przekraczają poziom ich możliwości. To powoduje, że taka aktywność zawodowa przyspiesza proces starzenia się organizmu, zanim pracownik osiągnie wiek emerytalny. I to w stopniu, który utrudnia mu pracę na dotychczasowym stanowisku.

Te czynniki ryzyka wiążą z kilkoma rodzajami prac:

1. w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury:

• pod ziemią,
• na wodzie,
• pod wodą,
• w powietrzu,

2. w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:

• w warunkach gorącego mikroklimatu - prace wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28°C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2,
• w warunkach zimnego mikroklimatu - wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0°C,
• bardzo ciężkie prace fizyczne, które powodują w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8400 kJ, a u kobiet - powyżej 4600 kJ,
• w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,
• ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.

Ciężkie prace fizyczne to te, które w ciągu zmiany roboczej powodują efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6300 kJ, a u kobiet - powyżej 4200 kJ. Pracami zaś w wymuszonej pozycji ciała są te, które wymagają znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet przez co najmniej połowę zmiany roboczej.

Do tej kategorii zalicza m.in. prace, które wymienia załącznik 1 do ustawy. Będą to więc np. te wykonywane przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych czy na morskich platformach wiertniczych lub prace garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór.

Praca o szczególnym charakterze

Natomiast art. 3 ust. 3 ustawy pracami o szczególnym charakterze nazywa te, które wymagają wyjątkowej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej u wykonujących je osób. Należyta ich realizacja w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się, zanim pracownik osiągnie wiek emerytalny wskutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się.

Wykaz prac i zawodów o szczególnym charakterze określa załącznik 2 do ustawy. Chodzi o np. pilotów statków powietrznych czy kontrolerów ruchu lotniczego, ale także kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym czy pojazdów uprzywilejowanych. Do tej kategorii należą także prace personelu, który sprawuje opiekę nad mieszkańcami domów pomocy społecznej dla psychicznie chorych, niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży lub dorosłych.

Emerytura pomostowa - warunki

Rozdział 2 ustawy wskazuje warunki, jakie zainteresowany musi spełnić, aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej. Te przepisy rozróżniają jednak ogólne zasady nabycia tych uprawnień i te szczególne dla określonych zawodów i branż, np. maszynistów, pracowników hutnictwa czy górnictwa.

Zgodnie z art. 4 ustawy o świadczenie pomostowe na ogólnych zasadach może wystąpić pracownik, który:

• urodził się po 31 grudnia 1948 r.,
• ukończył co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni),
• udowodnił co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
• ma staż ubezpieczeniowy (okresy składkowe i nieskładkowe), który wynosi co najmniej 20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn,
• wykonywał przed 1 stycznia 1999 r. pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którą wymieniają dotychczasowe przepisy lub nowe wykazy prac,
• wykonywał po 31 grudnia 2008 r. pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którą wymieniają nowe wykazy prac,
• rozwiązał stosunek (stosunki) pracy.

Te warunki pracownik musi spełniać łącznie.

Emerytura pomostowa – dla kogo?

Ustawa wymienia także kilka przypadków odmiennych warunków, aby nabyć prawo do pomostówki dla tych, którzy pracują w szczególnych warunkach. Dotyczy to np. jeszcze bardziej obniżonego wieku lub uzyskania dodatkowych zaświadczeń.

Przykładowo pracujący na statkach powietrznych, czyli piloci i personel pokładowy, mogą starać się o świadczenie pomostowe wcześniej niż na ogólnych zasadach dla tej emerytury. Kobiety muszą mieć ukończone co najmniej 50 lat, a mężczyźni co najmniej 55 lat. Mają także wykazać co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach (personel pokładowy) lub o szczególnym charakterze (pilot). Niezbędne jest także orzeczenie o niezdolności do dalszego wykonywania takich czynności.

Ten ostatni warunek powtarza się również przy innych zawodach, gdy starają się o emeryturę pomostową, np. u maszynistów i przy pracach, np. w hutnictwie. Z kolei u członków zawodowych ekip ratownictwa górskiego wymagany okres pracy to co najmniej 10 lat.

Czego nie uwzględnia się do emerytury pomostowej?

Do okresów pracy w szczególnych warunkach lub charakterze ZUS nie zaliczy tych, w których pracownik nie wykonywał pracy, za które wypłacono mu wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Chodzi o:

• zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne,
• zasiłek opiekuńczy lub macierzyński.

Nie uwzględnia się także:

• urlopu wychowawczego,
• urlopu bezpłatnego,
• służby wojskowej.

U nauczycieli do okresu pracy w szczególnych warunkach nie wliczy się również okresów:

• urlopu dla poratowania zdrowia,
• urlopu szkoleniowego,
• urlopu na dalsze kształcenie się,
• pozostawania w stanie nieczynnym.

Wniosek o emeryturę pomostową

O emeryturę pomostową występuje zainteresowany pracownik we wniosku Rp-1Epom. Jego formularz ZUS publikuje na stronie https://www.zus.pl/wzory-formularzy/emerytury-renty/emerytura-pomostowa/-/publisher/details/1/wniosek-epom/276553.

Pracownik może go złożyć osobiście lub przez pełnomocnika:

• bezpośrednio w placówce ZUS,
• za pośrednictwem płatnika składek,
• na poczcie, a jeśli mieszka za granicą – przez urząd konsularny,
• przez internet – przez ZUS-owską elektroniczną skrzynkę podawczą.

Do wniosku o pomostówkę musi dołączyć:

• zaświadczenia o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
• orzeczenie o niezdolności do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jeżeli jest ono jednym z warunków przyznania tego świadczenia,
• dokumenty wymagane do ustalenia kapitału początkowego, jeśli zainteresowany nie ma go jeszcze wyliczonego,
• dokument, który potwierdza rozwiązanie stosunku pracy.

Nawet gdy zainteresowany złożył wniosek Rp-1Epom, może go wycofać, ale tylko do dnia, w którym uprawomocni się decyzja w sprawie jego emerytury. Aby skutecznie wycofać taki wniosek, przyszły emeryt musi tego zażądać na piśmie lub w rozmowie z pracownikiem ZUS, który spisze z niej protokół.

Gdy ZUS wyda decyzję odmowną o emeryturze pomostowej, zainteresowany może się od niej odwołać do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, właściwego dla swojego miejsca zamieszkania. Robi to za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję. Ma na to miesiąc od dnia, w którym otrzyma pismo ze stanowiskiem ZUS.

Ile wynosi emerytura pomostowa?

Artykuł 14 ustawy określa skomplikowany sposób ustalania emerytury pomostowej. Jej wysokość powiązana jest z najniższą emeryturą w Polsce. Od 1 marca 2020 r. nie może to być mniej niż 1200 zł, a kwota ta jest co roku waloryzowana.

Wysokość tego świadczenia może być różna dla każdego zainteresowanego, bo zależy od kapitału początkowego i składek zgromadzonych na indywidualnym koncie w ZUS. Dodatkiem do kapitału początkowego jest rekompensata za co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 21 ustawy).

Na wniosek zainteresowanego ZUS może ponownie ustalić wysokość emerytury pomostowej. Wówczas doliczy miesiące i lata pracy etatowej lub działalności gospodarczej, od której odprowadzane były składki emerytalno-rentowe.

Kto wypłaca emeryturę pomostową?

Wypłatę emerytury pomostowej gwarantuje państwo. Zajmują się tym odziały ZUS właściwe dla miejsca zamieszkania świadczeniobiorców. Zainteresowany otrzyma świadczenie od dnia, kiedy nabył prawo do pomostówki, ale nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożył wniosek.

ZUS wypłaca ją świadczeniobiorcy:

• na poczcie albo
• na jego rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Gdy taki uprawniony mieszka za granicą, emerytura pomostowa trafi:

• do osoby mieszkającej w Polsce, którą wnioskodawca upoważni do jej odbioru,
• na jego rachunek bankowy w Polsce, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Gdyby u świadczeniobiorcy prawo do emerytury zbiegło się z prawem do renty, uposażenia w stanie spoczynku, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub innego świadczenia emerytalno-rentowe ustalonym na podstawie innych ustaw, przysługuje tylko jedno z tych świadczeń. Uprawniony może je dowolnie wybrać, np. to wyższe (art. 27 ustawy).

Zawieszenie pomostówki

Jeśli zainteresowany podejmie pracę na etacie w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którą wymieniają nowe wykazy prac, ZUS zawiesi mu prawo do pomostówki. I nie ma tu znaczenia wysokość przychodu, jaki uzyska. Gdy zaś zacznie pracę, której nie wymieniają nowe wykazy, ZUS zawiesi mu emeryturę pomostową lub ją zmniejszy na zasadach ogólnych. I to będzie zależeć od dochodu, jaki uzyska.

Artykuł 16 ustawy stanowi, że prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem:

• poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, którą ustalił ZUS lub inny organ emerytalno-rentowy określony w odrębnych przepisach,
• osiągnięcia przez uprawnionego wieku:

- 60 lat dla kobiet,
- 65 lat dla mężczyzn,

jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury, którą ustalił decyzją ZUS lub inny organ emerytalno-rentowy z odrębnych przepisów,

• śmierci uprawnionego.