Zakupoholizm - poznaj objawy i metody leczenia

Do Marylin Monroe przylgnęło słynne powiedzenie, że pieniądze szczęścia nie dają – dopiero zakupy. Właśnie dlatego trudno nam czasami uznać to za poważną chorobę. Zakupy to naturalna rzecz dla każdego z nas, a w czasach powszechnej konsumpcji trudno jest rozpoznać granicę pomiędzy zwyczajną rozrzutnością, a początkami poważnego uzależnienia. Ta granica jest bardzo cienka i można jej nie dostrzegać nawet przez lata.

Czym jest zakupoholizm?

Nie ma jednej definicji zakupoholizmu, chociaż pierwszy raz nazwano to zjawisko już prawie sto lat temu, na początku XX wieku. Opisywano je wtedy jako patologiczny odruch kupowania i nazywano oneomanią, od słowa „kupić” z języka greckiego. Później zaczęto używać nazwy oniomania (gr. onios – na sprzedaż, mania – szaleństwo). Jednak rzetelne badania naukowe na ten temat pojawiły się dopiero w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie w połowie lat 80.

Dzisiaj zakupy kompulsywne czy też zakupoholizm określa się jako uzależnienie od dokonywania zakupów, czy też jako przymus kupowania różnych, często niepotrzebnych przedmiotów. Natomiast należy pamiętać o tym, że niekontrolowane zakupy wpływają niekorzystnie na funkcjonowanie człowieka.

Kompulsywne zakupy są często bowiem reakcją i próbą odreagowania na negatywne wydarzenia w życiu, trudne stany emocjonalne, napięcie psychiczne. Dokonanie zakupu powoduje krótkotrwały spadek napięcia psychicznego. Mechanizm jest więc dokładnie taki sam, jak w przypadku papierosów czy alkoholu – zakupy pozwalają na krótkotrwałą ulgę, a po dłuższym czasie prowadzą do uzależnienia.

Jak poznać objawy uzależnienia od zakupów?

Ciągłe dziury w domowy budżecie, nadwyrężona karta kredytowa lub po prostu ciągły brak gotówki to jasny sygnał, że źle zarządzamy finansami. Nie musi to od razu oznaczać początków zakupoholizmu, ale warto przyjrzeć się dokładniej wydatkom i naszej motywacji do zakupów.

Sprawdź czy któreś z wymienionych zachowań zauważasz często u siebie:

• kupujesz pod wpływem silnych emocji, np. gdy się z kimś pokłócisz lub zdenerwujesz,
• zakupy Cię relaksują, uspokajają,
• dużo czasu spędzasz na myśleniu o zakupach, planowaniu wyjścia do sklepu,
• wkładasz do koszyka w sklepie przedmioty bez większego zastanowienia, gdy tylko widzisz towar oznaczony jako promocja,
• częste kupowanie na promocjach i wyprzedażach sprawia Ci satysfakcję,
• kupujesz dużo przedmiotów, ponieważ lubisz je „kolekcjonować” w domu (buty, książki, gadżety, ubrania),
• masz poczucie winy po powrocie z zakupów,
• ukrywasz niektóre zakupy przed bliskimi,
• spędzasz dużo czasu w centrach handlowych oraz śledząc w domu aukcje i sklepy internetowe.

To tylko niektóre z objawów zakupoholizmu, które mogą mieć poważne konsekwencje, jeśli nie zwrócisz na nie uwagi. Niewinne zakupy na poprawę humoru czy też wyjście do centrum handlowego traktowane jako rozrywka, po latach mogą się przerodzić w regularne zakupy kompulsywne, prowadzące do poważnego uzależnienia.

Jak ograniczyć niekontrolowane zakupy?

Jeśli któreś z wymienionych wcześniej objawów zakupoholizmu mają odzwierciedlenie w Twoim życiu, to warto już wprowadzić środki zapobiegawcze. Być może Twoje zamiłowanie do zakupów i lekkość w wydawaniu pieniędzy to tylko kwestia braku prowadzenia budżetu domowego i kontroli wydatków.

Oto kilka zasad, które pomogą Ci wprowadzić porządek i zapanować nad wydatkami:

• przygotuj się do każdych zakupów – zrób dokładną listę wydatków i trzymaj się ściśle planu,
• zacznij prowadzić budżet domowy (link), to najlepsze narzędzie do kontroli i planowania wydatków w gospodarstwie domowym,
• płać za zakupy tylko gotówką - dużo łatwiej płaci się bezgotówkowo bo nie widzisz wtedy na własne oczy utraty pieniędzy. Płacenie kartą jest wygodne i bezpieczne, ale sprzyja też nadmiernym wydatkom,
• staraj się robić zakupy w towarzystwie innych osób. Samodzielne chodzenie po sklepach może sprzyjać nadmiernym zakupom, gdyż nikt nie zapyta ani nie zakwestionuje wyborów, których nie będzie widzieć,
• staraj się oglądać jak najmniej reklam, zainstaluj blokadę reklamową w przeglądarce internetowej i unikaj promocyjnych gazetek sklepowych - dobrze wiesz, co powinieneś kupić, nie potrzebujesz do tego folderów reklamowych,
• staraj się nie kupować w centrach handlowych, większość zakupów możesz bez problemu zrobić w małych sklepach lub przez internet - dzięki temu ominiesz kuszące wystawy,
• kiedy najdzie Cię ochota na niekontrolowane zakupy od razu idź na spacer albo porozmawiaj o tym z zaufaną osobą - to rozładuje napięcie emocjonalne, które jest głównym motorem napędowym dla zakupów kompulsywnych.

Leczenie zakupoholizmu

Jeśli masz obawy, ze nie poradzisz sobie samodzielnie z problemem, skonsultuj się ze specjalistą. Psycholog lub psychiatra na podstawie dokładnego wywiadu będzie mógł ocenić skalę problemu. Główną formą leczenia zakupoholizmu jest terapia, której niekiedy towarzyszy wsparcie specjalistów od doradztwa finansowego – dzięki temu można szybciej uporać się z finansowymi konsekwencjami uzależnienia.

Grupy wsparcia, takie jak anonimowi zakupoholicy lub terapie grupowe są bardzo dobrym wsparciem – uświadomienie sobie, że takie uzależnienie dotyka setek tysięcy ludzi na świecie, jest bardzo istotne w walce z uzależnieniem. W ostateczności stosuje się wparcie farmakologiczne.