Odwołanie imprezy turystycznej a potrącenie kosztów ubezpieczenia od rezygnacji

Ubezpieczenie na pokrycie kosztów rozwiązania przez podróżnego umowy o udział w imprezie turystycznej jest ubezpieczeniem dobrowolnym. Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 548 ze zm.) – dalej ustawa - w art. 40 ust. 1 pkt 9 nakazuje organizatorowi udzielenie informacji o możliwości skorzystania z takiego ubezpieczenia. Jednocześnie ustawa nie reguluje szerzej warunków takiego ubezpieczenia, pozostawiając zasady zawierania i wykonywania takich umów zasadom ogólnym (Kodeks cywilny, art. 805 i nast.).

Sama ustawa w art. 47 ust. 1 przyznaje podróżnemu prawo do odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym czasie przed jej rozpoczęciem. Zastrzega jednak w kolejnych postanowieniach prawo dla organizatora, zgodnie z którym może on obciążyć podróżnego opłatą za taką rezygnację. Wysokość opłaty nie może być dowolna, a ustawa ustala przesłanki jej kalkulowania. Niemniej jednak ryzyko zdarzenia, w którym rezygnacja może okazać się konieczna istnieje, a opłata w przypadku rezygnacji tuż przed rozpoczęciem imprezy turystycznej może być wysoka. Na taką właśnie okoliczność zalecane jest wykupienie ubezpieczenia.

Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności odwołania imprezy turystycznej

W sytuacji wybuchu epidemii mamy jednak do czynienia z jeszcze innym mechanizmem. Podróżny może odstąpić z tego powodu od umowy, zaś organizator może ją rozwiązać. W obu przypadkach powodem są „nieuniknione i nadzwyczajnych okoliczności”.

W omawianej sprawie to organizator rozwiązał umowę, za podstawę przyjmując art. 47 ust. 5 pkt ustawy. Z kolei ubezpieczenie było wliczone w całkowitą cenę imprezy turystycznej, zaś organizator był ubezpieczającym.

Konstrukcja umowy ubezpieczeniowej

Tu należy wyjaśnić szczególną konstrukcję umowy ubezpieczenia. Występują w niej ubezpieczyciel, ubezpieczający i ubezpieczony. Na podstawie art. 805 § 1 Kodeksu cywilnego ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku. Z kolei obowiązkiem ubezpieczającego jest zapłacenie składki.

Ubezpieczonym jest podmiot, na rzecz którego ma być spełnione świadczenie w razie wypadku, czyli zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową (por. art. 808 § 1 Kodeksu cywilnego). Tym samym ubezpieczającym i ubezpieczonym nie musi być ten sam podmiot. Tu mamy sytuację, gdy to organizator zawarł umowę ubezpieczenia, opłacił składkę, a jako ubezpieczonego wskazał konsumenta. Konsument nie jest więc stroną umowy, która ma wpływ na jej wypowiedzenie czy możliwość odzyskania składki. Korzysta z tej umowy tylko w razie zdarzenia wskazanego w warunkach umowy.

Skoro składka została pobrana w ramach umowy o imprezę turystyczną, rozwiązanie jej przez organizatora powoduje skutki wskazane w art. 47 ust. 6 ustawy: organizator turystyki dokonuje zwrotu poniesionych opłat i wpłat, w terminie 14 dni od dnia rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej.

Ponieważ podstawą rozwiązania umowy był art. 47 ust. 5 ustawy (nie mógł zrealizować umowy o udział w imprezie turystycznej z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności), zastosowanie będzie miała dodatkowo regulacja szczególna, przedłużająca skuteczność rozwiązania umowy o 180 dni. Jest to ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 568).

Art. 31h tej regulacji stanowi, że w przypadku gdy organizator turystyki nie dokonał zwrotu poniesionych przez podróżnego opłat lub wpłat, o których mowa w art. 47 ust. 4 lub ust. 5 ustawy z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, a termin na ich dokonanie nie upłynął przed dniem 13 marca 2020 r., zastosowanie znajdzie art. 15k. Tenże artykuł przewiduje, że (…) rozwiązanie przez organizatora turystyki umowy o udział w imprezie turystycznej (…), które to odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, jest skuteczne z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki.

O ile więc organizator nie może dokonać potrącenia ze zwracanej kwoty, o tyle teoretycznie przysługuje mu prawo do powtrzymania się z zapłatą już teraz.

Należy w tym miejscu dodać, że Komisja Europejska kwestionuje legalność tej szczególnej regulacji w związku brzmieniem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych. Polska ustawa o imprezach turystycznych stanowi implementację tej dyrektywy i jakiekolwiek modyfikacje poza dopuszczalne odstępstwa nie są możliwe, choć Polski Rząd podkreśla, że przesunięcie skutku rozwiązania czy odstąpienia nie narusza dyrektywy.

Jakkolwiek twierdzenie to jest krytykowane, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), nie można powoływać się na dyrektywę (na jej bezpośredni skutek) wobec organizatora turystyki (por. np. wyrok TSUE C‑91/92 w sprawie Paola Faccini Dori).

Podsumowując, najprawdopodobniej należy poczekać do daty upływu terminu przewidzianego na zapłatę pełnej kwoty, a następnie wezwać do zapłaty brakującej części. Wcześniej, wobec dotychczasowych oświadczeń organizatora może poprosić o pomoc Oddział Federacji Konsumentów lub inną instytucję zajmującą się ochroną praw konsumenta. Podjęta w takim przypadku interwencja może spowodować zmianę stanowiska przedsiębiorcy.