Ostatnia emerytura zmarłego a zapis bankowy - czy bank miał prawo jej nie wypłacić?
Mój Tato ustanowił dla mnie dyspozycję na wypadek swojej śmierci ze swojego rachunku w banku. Na dzień po śmierci Taty, który zmarł w niedzielę wpłynęła ostatnia emerytura Taty, która jak wynika z przepisòw nie wchodzi do masy spadkowej i należna jest najbliższej rodzinie. Bank wypłacił jednak kwotę z rachunku bez ostatniej emerytury. Powołał się na to, że zapis realizowany jest na kwotę "z dnia śmierci", a pozostałe wpływy po śmierci przechodzą do masy spadkowej. Tej emerytury nie zwrócił również do ZUS, który zwrócił się w moim imieniu o zwrot tej emerytury (art 136 ustawy). Dodam, że kwota nie była mała zaś sama dyspozycja zdecydowanie nie przekroczyła limitu ustawowego. Czy postępowanie banku jest zgodne z prawem?
Pytanie od: Lea
Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r., poz. 2187 z późn. zm.) posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej.
Stanowi o tym art. 56 ust. 1 ustawy, nazywając tę instytucję dyspozycją wkładem na wypadek śmierci. Dyspozycja – zgodnie z przepisami – może być ustanowiona wyłącznie na rzecz osób wskazanych w wyżej zacytowanym przepisie. Ustanowienie dyspozycji na rzecz osób spoza tego kręgu będzie nieważne.
Kolejne ograniczenie to wysokość dyspozycji. Niezależnie od ilości wydanych dyspozycji, bank nie wypłaci kwoty wyższej niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W styczniu 2019 roku była to kwota 4 931,76 zł. Jeżeli Pani Tato zmarł w lutym, maksymalną kwotą była kwota 98 635,20 zł. Naturalnie, decyduje jeszcze treść dyspozycji. Jeżeli dyspozycja dotyczyła mniejszej kwoty, taką wypłaci bank, o ile na rachunku będą wystarczające środki.
Kwota dyspozycji, tak jak Pani słusznie zauważyła, nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku, choć może być brana pod uwagę przy podziale spadku.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2017 r. (sygn. akt V CSK 50/17), dyspozycję należy uznać za odpowiadającą darowiźnie na wypadek śmierci. Przepis art. 1039 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Należy wyrazić pogląd, że dyspozycja może dotyczyć wyłącznie środków zgromadzonych na koncie do dnia śmierci posiadacza rachunku. Z chwilą śmierci – zgodnie z przepisem art. 59a ust. 1 ustawy Prawo bankowe – umowa rachunku bankowego ulega rozwiązaniu. Środki, które są na koncie w dniu śmierci wchodzą do masy spadkowej lub podlegają innemu rozdysponowaniu regulowanemu prawem (np. może być wypłacona kwota wydatkowana na koszty pogrzebu).
Emerytura, która jest należna za miesiąc, w którym Pani Tata żył, a wypłacona po jego śmierci, podlega rozdysponowaniu na szczególnych zasadach.
Zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 z późn. zm.) – art. 136 ust. 1 – świadczenie należne Pani Tacie do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi Pani Tata prowadził wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi Pani Tata nie prowadził wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawał Pani Tata.
Świadczenie za miesiąc, w którym Pani Tata zmarł, jest należne na podstawie przepisu art. 136a ust. 2 ww. ustawy. Przepis ten stanowi, że w razie śmierci emeryta lub rencisty wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zmarł emeryt lub rencista.
Bank, który otrzymał kwotę emerytury po śmierci Pani Taty, nie może jej wypłacić chociażby ze względu na ograniczony ustawą krąg osób do niej uprawnionych.
Zgodnie z przepisem art. 136 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, roszczenie o wypłatę ostatniej emerytury wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której świadczenia przysługiwały.
Jeżeli jest Pani osobą należącą do kręgu osób uprawnionych, powinna Pani złożyć wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z informacją podawaną przez ZUS, wymagane do tego są następujące dokumenty:
- wniosek o niezrealizowane świadczenie (ZUS Rp-18),
- odpis aktu zgonu,
- w przypadku małżonka: odpis aktu małżeństwa,
- w przypadku dzieci: odpis aktu urodzenia,
- oświadczenie lub inne dowody, które potwierdzają, że prowadziła Pani wspólne gospodarstwo domowe ze zmarłym lub przyczyniła się Pani do jego utrzymania.
Na podstawie złożonych dokumentów ZUS wyda decyzję. Powinno to nastąpić w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.
Z bankiem – w zakresie przelanej na konto emerytury, której bank nie chce wypłacić – ZUS powinien rozliczyć się samodzielnie. ZUS występuje w takim wypadku do banku z wnioskiem, zgodnie z przepisem art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, a bank zwraca żądaną kwotę na podstawie przepisu art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe.
