Przeczytasz w 5 min.
Charakterystyka autorskich praw majątkowych
Pojęcie autorskich praw majątkowych zostało zdefiniowane w art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwana dalej: Ustawą). Zgodnie z tym przepisem, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Korzystanie jako jeden z elementów bezwzględnego prawa podmiotowego obejmuje swoim zakresem zarówno sferę pozytywną tj. możliwość podejmowania wszelkich czynności eksploatacyjnych w stosunku do utworu, jak również negatywną, która umożliwia sprzeciwienie się wykorzystywaniu tego utworu przez osoby trzecie.
Rozporządzanie utworem zaś to inaczej podejmowanie wszelkich czynności prawnych, które pozwalają innym podmiotom na eksploatację utworu . Co za tym idzie twórca może dysponować przysługującymi mu prawami i czerpać w ten sposób korzyści finansowe.
Autorskie prawa majątkowe to pewny rodzaj władztwa nad określonym utworem na każdym możliwym polu eksploatacji. W ramach tych uprawnień, autor decyduje o tym komu i w jakim zakresie udostępnić swój utwór, jak również czy i w jakiej wysokości pobierać z tego tytułu wynagrodzenie. W przeciwieństwie do osobistych praw autorskich, prawa o charakterze majątkowym są dziedziczne oraz zbywalne w każdy dozwolony przez prawo sposób.
Umowa przenosząca prawa majątkowe a umowa o korzystanie z utworu
W celu przeniesienia całości lub części swoich praw majątkowych, twórca może zawrzeć umowę przenoszącą prawa majątkowe lub umowę o korzystanie z utworu, (zwaną także licencją). Licencja ma charakter wyłączny, gdy tylko jeden licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z utworu (wtedy też umowa musi być pod rygorem nieważności zawarta w formie pisemnej). Gdy licencjobiorców jest kilku, umowę licencyjną niewyłączną można zawrzeć w dowolnej formie. Z racji przeniesienia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji, twórcy przysługuje wynagrodzenie. Możliwy jest także nieodpłatny charakter takiej umowy, ale musi być wyraźnie w niej wskazany. W takiej umowie muszą zostać wyraźnie wymienione pola eksploatacji, na których zostały przeniesione prawa majątkowe Co więcej za każde jednostkowe pole, które ma być eksploatowane, twórcy należy się odrębne wynagrodzenie, chyba że w umowie będzie wskazane, że jest jedno wynagrodzenie za wszystkie pola eksploatacji..
Pola eksploatacji utworu
Przykładowy katalog pól eksploatacyjnych ustawodawca zawarł w art. 50 Ustawy, zgodnie z którym można wyróżnić:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy,
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Nieodpłatne korzystanie z rozpowszechnionego utworu
Pomimo szerokich uprawnień autora, monopol twórcy podlega jednak pewnym ograniczeniom, bowiem nie każde korzystanie z utworu będzie wymagało jego zezwolenia. Zgodnie z art. 23 ust. 1 Ustawy dopuszczalne jest nieodpłatne korzystanie bez zezwolenia twórcy z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres autorskiego prawa majątkowego ograniczają także przepisy o dozwolonym użytku publicznym (art. 24 – 35 Ustawy). Ponadto korzystania nie będzie stanowiło samo zapoznawanie się z utworem, w konsekwencji nie będzie wchodziło w zakres monopolu autorskiego oglądanie filmów w kinie, czytanie książki czy słuchanie muzyki odtwarzanej w sklepie .
Kiedy wygasają autorskie prawa majątkowe?
W odróżnieniu do praw autorskich osobistych, prawa majątkowe są ograniczone w czasie. Co do zasady wygasają z upływem 70 lat:
1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,
2) od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość - w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany,
3) od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia - w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca (utwory zbiorowe),
4) od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego - w odniesieniu do utworu audiowizualnego (filmy),
5) od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego - w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego.
Ten 70-letni okres należy liczyć pełnymi latami począwszy od roku następnego, w którym nastąpiło jedno z powyższych (pkt. 1-5) zdarzeń. Czas trwania autorskich praw majątkowych nie może być ani skrócony, ani wydłużony za pomocą czynności prawnych. Po upływie okresu obowiązywania ochrony, utwór staje się elementem domeny publicznej, a tym samym można z niego korzystać bez zgody twórcy bądź jego następców prawnych. Trzeba jednak pamiętać o obowiązku respektowania autorskich praw osobistych, które nie mają ograniczenia czasowego, a tym samym nigdy nie wygasają.
