Co to jest skarga kasacyjna?

Pokaż więcej

Skarga kasacyjna w Kodeksie Prawa Cywilnego

Zgodnie z art. 398 [1] k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia o odrzuceniu pozwu albo umorzeniu postępowania kończących postępowanie w sprawie.

Co to oznacza? Gdy ktoś przegrywa proces cywilny w pierwszej instancji, np. w sądzie okręgowym, a ten oddali apelację, to przegrywający może wnieść skargę kasacyjną na to orzeczenie do Sądu Najwyższego. Zrobi to za pośrednictwem sądu, który wydał prawomocne orzeczenie, czyli w tym wypadku sądu apelacyjnego.

Kto może wnieść skargę kasacyjną?

Takie prawo przysługuje:

• stronie, która jednak musi działać przez profesjonalnego pełnomocnika, np. adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego,
• Prokuratorowi Generalnemu,
• Rzecznikowi Praw Obywatelskich lub
• Rzecznikowi Praw Dziecka, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jeśli skargę wniesie strona, to w zaskarżonej części wyłączona jest możliwość jej złożenia przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka.

Jeśli skargę kasacyjną wnoszą te podmioty, koszty procesu w postępowaniu kasacyjnym wzajemnie znoszą się.

Naruszone prawo materialne lub procedura

Aby wnieść skargę kasacyjną, strona może powołać się na to, że uchybienia dotyczyły:

• prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
• przepisów postępowania, jeżeli mogło to istotnie wpłynąć na wynik sprawy.

Prokurator Generalny może oprzeć skargę kasacyjną na takich samych podstawach, jeżeli przez wydanie orzeczenia naruszono podstawowe zasady porządku prawnego. RPO zrobi to, jeżeli przez wydanie orzeczenia naruszono konstytucyjne wolności albo prawa człowieka i obywatela, a Rzecznik Praw Dziecka - jeżeli przez wydany wyrok naruszone zostały prawa dziecka.

To oznacza, że w skardze kasacyjnej można powołać się tylko na takie uchybienia, a nie np. na błędną ocenę dowodów czy zeznań świadka przez sąd czy niewłaściwą diagnozę stanu faktycznego lub podważanie zdarzeń, okoliczności, które zaszły w konkretnej sprawie. Zgodnie bowiem z art. 398 [3] § 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty, które dotyczą ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Odwołanie do Sądu Najwyższego

Przepisy ograniczają swobodę przy takim rodzaju odwołania do Sądu Najwyższego. Dlatego skargę kasacyjną można wnieść tylko w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 50 tys. zł, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - 10 tys. zł.

Zgodnie jednak z art. 398 [2] zd. drugie k.p.c. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, gdy chodzi o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

Wartość przedmiotu zaskarżenia nie ma także znaczenia przy skardze kasacyjnej w sprawach o odszkodowanie za wyrządzenie szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.

Odrzucenie skargi kasacyjnej

Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach i roszczeniach:

• o rozwód, separację, alimenty, czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania,
• dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalenty,
• rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym.

Skargi kasacyjnej nie wniesie się też od wyroku, który ustala, że nie istnieje małżeństwo, lub orzeka o unieważnieniu małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński.

Jest ona także niedopuszczalna w sprawach, w których powództwo oddalono na podstawie art. 191 [1] k.p.c., czyli z powodu oczywistej jego bezzasadności. Nie dotyczy to jednak np. skargi wniesionej przez inny podmiot niż powoda.

Skargę kasacyjną wniesioną w takich sprawach pozostawia się w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności. To samo dotyczy pism związanych z jej wniesieniem. O pozostawieniu skargi kasacyjnej i pism związanych z jej wniesieniem zawiadamia się powoda tylko raz - przy pierwszym piśmie.

Jak powinna wyglądać skarga kasacyjna?

Artykuł 398 [4] k.p.c. określa, że skarga kasacyjna ma:

• oznaczać orzeczenie, od którego się ją wnosi i wskazywać, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części,
• przytaczać podstawy kasacyjne i ich uzasadnienia,
• wskazywać wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany,
• wskazywać wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i go uzasadniać.

Ponadto skarga kasacyjna musi spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego, a w sprawach o prawa majątkowe oznaczać również wartość przedmiotu zaskarżenia.

Do skargi kasacyjnej dołącza się także dwa jej odpisy przeznaczone do akt Sądu Najwyższego oraz dla Prokuratora Generalnego, chyba że on sam wniósł skargę.

Ile trwa postępowanie kasacyjne?

Strona skarżąca wnosi skargę kasacyjną do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie w ciągu dwóch miesięcy od dnia, kiedy doręczono jej orzeczenie z uzasadnieniem (art. 398 [5] k.p.c.).

Natomiast Prokurator Generalny i Rzecznicy - Praw Obywatelskich oraz Praw Dziecka mają na taki krok 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli strona zażądała doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem - od chwili doręczenia orzeczenia stronie.

Zgodnie z art. 112 kodeksu cywilnego termin kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jeśli więc strona otrzymała wyrok z uzasadnieniem np. 1 grudnia 2019 r., to skargę kasacyjną mogła wnieść najpóźniej 1 lutego 2020 r.

Przy późniejszym terminach, np. od 12 marca 2020 r., mogą obowiązywać już inne przepisy w związku z pandemią koronawirusa.

Procedura postępowania kasacyjnego

Postępowanie w sprawach skargi kasacyjnej spoczywa w części na sądzie drugiej instancji, który bada, czy odpowiada ona wszystkim wymogom formalnym. Jeżeli nie spełnia ona warunków z art. 398 [4] § 2 lub 3 k.p.c., czyli brakuje uzasadnienia wniosku i lub jest dotknięta innym uchybieniem formalnym, przewodniczący w sądzie drugiej instancji wzywa skarżącego, aby usunął braki. Ten ma na to tydzień, w przeciwnym razie jego skarga zostanie odrzucona.

Jeśli zaś skarga zachowuje wszystkie wymogi, jakie powinna spełnić, akta sprawy trafiają do Sądu Najwyższego. Ten w składzie jednego sędziego na posiedzeniu niejawnym (tzw. przedsąd) w pierwszej kolejności sprawdza skargę pod względem formalnym. Dotyczy to prawidłowego wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania przez SN. Następnie ocenia, czy wniosek jest należycie uzasadniony.

Jeśli nie zachodzą te warunki, SN postanowieniem odrzuca skargę. Gdy zaś wszystko jest w porządku, to w przedsądzie skargę dalej bada się merytorycznie i decyduje o tym, czy ją przyjąć do rozpoznania, czy odrzucić. Choć kodeks postępowania cywilnego nie wymagał w takich sprawach uzasadnienia, to od 16 czerwca 2007 r. - zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 30 maja 2007 r. (SK 68/06) - postanowienie o odmowie przyjęcia skargi SN musi uzasadnić.

Zgodnie z art. 398 [9] k.p.c. Sąd Najwyższy postanowieniem przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli:

• w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,
• trzeba dokonać wykładni przepisów prawnych, które budzą poważne wątpliwości lub wywołują rozbieżności w orzecznictwie sądów,
• zachodzi nieważność postępowania lub
• skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

Właściwa rozprawa w SN nad skargą kasacyjną odbywa się w składzie trzech sędziów na posiedzeniu niejawnym. Wyjątek dotyczy sprawy, w której występuje istotne zagadnienie prawne, a skarżący domagał się jej rozpatrzenia na rozprawie. Sąd może także rozpoznać skargę kasacyjną na rozprawie, jeżeli przemawiają za tym inne względy.

Na rozprawie sędzia sprawozdawca SN przedstawia zwięźle stan sprawy, podstawy i wnioski kasacyjne. Stronom można ograniczyć czas wypowiedzi, decyduje o tym przewodniczący stosownie do wagi i zawiłości sprawy. Jeżeli w rozprawie uczestniczy Prokurator Generalny lub upoważniony przez niego prokurator, przewodniczący udziela mu głosu po wysłuchaniu stron.

Jakie mogą być decyzje SN?

Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz podstaw zaskarżenia. W granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. W postępowaniu kasacyjnym nie wolno powołać nowych faktów i dowodów, a SN jest związany ustaleniami, które są bazą zaskarżonego orzeczenia. Skarżący może natomiast przytoczyć nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.

Jedyny wyjątek, kiedy SN może orzec co do istoty sprawy, zachodzi wtedy, gdy podstawa naruszenia prawa materialnego jest oczywiście uzasadniona, a skargi kasacyjnej nie oparto także na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub podstawa ta była nieuzasadniona. Wówczas na wniosek skarżącego Sąd Najwyższy może uchylić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy (art. 398 [16] k.p.c.).

Jeżeli natomiast przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne, które budzi poważne wątpliwości, SN może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego sądu (art. 398 [17] k.p.c.). Wtedy uchwała powiększonego składu SN jest w tej sprawie wiążąca.

Po rozpatrzeniu sprawy SN może skargę kasacyjną:

• oddalić (art. 398 [14] k.p.c.), gdy nie ma uzasadnionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu,
• uwzględnić (art. 398 [15] k.p.c.) i wtedy uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie, lub innemu sądowi równorzędnemu.

SN może uchylić także w całości lub w części orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi - temu samemu lub równorzędnemu. Jeśli sprawa trafia do ponownego rozpoznania, musi ją rozpoznać sąd w innym składzie.

Jeżeli natomiast pozew został odrzucony albo istniała podstawa do umorzenia postępowania, Sąd Najwyższy uchyla wydane w sprawie wyroki oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie (art. 398 [19] k.p.c.).