Przeczytasz w 8 min.
Dodatek za staż pracy - co to jest?
Dodatek za wysługę lat lub inaczej stażowy to element comiesięcznego wynagrodzenia pracownika. Gratyfikuje go za wieloletnie zatrudnienie. Nie wynika on jednak z powszechnych przepisów, np. kodeksu pracy, a z regulacji szczególnych, obejmujących konkretne grupy zawodowe. To one określają stosunek pracy i zasady wypłaty wynagrodzeń na wielu państwowych posadach. Stąd taki dodatek należy się np. pracownikom samorządowym, służby cywilnej, instytucji kultury, sędziom, prokuratorom czy nauczycielom. Dodatki za wysługę mają także służby mundurowe.
Dodatek stażowy – dla kogo?
Choć nie ma jednolitych ustawowych zasad przyznawania dodatku stażowego nawet dla sfery budżetowej, to można pokusić się o wskazanie kilku zasad. Z reguły na pierwszy dodatek stażowy pracownicy sektora państwowego mogą liczyć po minimum czterech-pięciu latach pracy i zazwyczaj wynosi on wtedy 5 proc. wynagrodzenia. Potem rośnie z każdym rokiem o 1 proc., ale maksymalnie nie przekroczy 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego.
Tak m.in. wskazuje art. 38 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2019 r., poz. 1282; t.j.). Zgodnie z nim dodatek za wieloletnią pracę przysługuje po pięciu latach pracy (5 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego). Podobne zasady naliczania i wypłaty stażowego obowiązują pracowników sądów i prokuratur. Zatrudnieni w administracji wymiaru sprawiedliwości także po pięciu latach pracy dostaną za wysługę lat 5 proc. miesięcznej pensji zasadniczej. Wzrasta to o 1 proc. za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.
Sędziowie także mają dodatek za długoletnią pracę, który począwszy od szóstego roku pracy wynosi 5 proc. wynagrodzenia zasadniczego i wzrasta po każdym roku o 1 proc., aż do pułapu 20 proc. pensji zasadniczej (art. 91 § 7 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. z 2020 r., poz. 365; t.j.).
Z kolei kadrze kształcącej dodatek za wysługę lat na podstawie art. 33 Karty Nauczyciela (ustawa z 26 stycznia 1982 r., Dz.U. z 2019 r., poz. 2215; t.j.) wypłaca się już po czwartym roku pracy. To także 1 proc. wynagrodzenia zasadniczego po każdym roku. Podobnie jak u urzędników państwowych nie może przekroczyć 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Jeśli nauczyciel pracuje w więcej niż jednej szkole, okresy stażu pracy ustala się oddzielnie dla każdego z nich.
Szczegółowe zasady przyznania i wypłaty tej części wynagrodzenia np. samorządowcom precyzuje § 7 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 2018 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2018 r., poz. 936). Zgodnie z nim dodatek za wieloletnią pracę wypłaca się w terminie wypłaty wynagrodzenia:
- od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym pracownik samorządowy nabył prawo do dodatku lub jego wyższej stawki, jeżeli nabył to prawo w ciągu miesiąca,
- za dany miesiąc, jeżeli nabył prawo do dodatku lub jego wyższej stawki pierwszego dnia miesiąca.
Ponadto dodatek ten przysługuje pracownikowi samorządowemu za dni, kiedy otrzymuje wynagrodzenie oraz za dni nieobecności w pracy, jeśli był niezdolny do niej wskutek choroby albo musiał osobiście opiekować się dzieckiem lub chorym członkiem rodziny. Chodzi więc o okresy, kiedy pobiera wynagrodzenie chorobowe, zasiłek chorobowy oraz opiekuńczy. To oznacza, że stażowe odpada, gdy pracownik korzysta ze świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego.
Dodatek stażowy – jak liczyć?
Z przepisów ustawowych dla budżetówki wynika, że do okresów pracy uprawniających do tego dodatku wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Poza więc rzeczywistym świadczeniem pracy na poczet okresu do tego dodatku uznaje się także tzw. okresy zaliczalne. Są to, które wynikają z innych przepisów.
U pracowników samorządowych czy nauczycieli jako okresy zaliczalne traktuje się też miesiące czy lata prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie (art. 1 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 310).
Pracownikowi samorządowemu, który pracuje w urzędzie lub jednostce w czasie urlopu bezpłatnego udzielonego przez pracodawcę, aby wykonywać te pracę, okres zatrudnienia u tego pracodawcy poprzedzający dzień rozpoczęcia urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy uprawniającego do dodatku stażowego. Jeżeli jednak pracownik samorządowy był zatrudniony równocześnie w więcej niż jednym zakończonym stosunku pracy, do okresu uprawniającego do dodatku za wieloletni staż uwzględnia się jeden z tych okresów.
Dodatek stażowy a wynagrodzenie zasadnicze
Od 1 stycznia 2020 r. dodatek stażowy nie jest już składnikiem płacy, który uwzględnia się przy obliczaniu wynagrodzenia pracownika porównywanego z ustawowym minimum za pracę. Został wyłączony z wykazu dla płacy minimalnej. Tak stanowi art. 6 ust. 5 pkt 5 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, który zaczął obowiązywać 1 stycznia 2020 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1564). Dzięki temu osoby, które otrzymują taki dodatek, mogą liczyć na podwyżkę pensji zasadniczej, gdy rośnie ustawowe minimum płacowe.
Ustawa z 19 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1564) dodała także w art. 1 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę w pkt 10 definicję dodatku za staż pracy. Zgodnie z nią jest to dodatek do wynagrodzenia przysługujący pracownikowi z tytułu osiągnięcia ustalonego okresu zatrudnienia, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym, regulaminie wynagradzania, statucie określającym prawa i obowiązki stron stosunku pracy, umowie o pracę lub spółdzielczej umowie o pracę.
Dodatek za wysługę lat poza budżetówką
Prywatni pracodawcy nie są związani takimi rygorami jak w budżetówce i mogą dowolnie ustalić własne zasady przyznawania i wypłaty dodatku za wysługę lat. Jeśli decydują się na taki składnik wynagrodzenia, określają to – w indywidualnych umowach o pracę lub przepisach wewnątrzzakładowych, np. regulaminie wynagradzania. Musi z nich jednak precyzyjnie wynikać, co pracodawca gratyfikuje. Może premiować zarówno całkowity staż pracy, jak i ten przepracowany w jego firmie.
Zgodnie z kodeksem pracy staż to dopuszczalne kryterium przy ustalaniu warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, zasad wynagradzania i awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Artykuł 18 [3b] § 2 pkt 4 k.p. wskazuje, że zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszy stosowanie kryterium stażu pracy.
Firma wskazuje także, od jakiej podstawy oblicza ten element pensji, np. tylko od wynagrodzenia zasadniczego, czy od całej wypłaty, łącznie z premiami, nagrodami, innymi dodatkami. Może to zrobić, choć w budżetówce nalicza się go od wynagrodzenia zasadniczego.
Prywatny pracodawca określa także, kiedy nie przysługuje tzw. stażowe. Ma prawo skorzystać z gotowych rozwiązań dla państwowych posad i np. pozbawić pracownika, gdy ten przebywa na urlopie rodzicielskim i ma wtedy zapewniony zasiłek macierzyński.
Kształtując jednak własne reguły gratyfikowania stażu pracy, firma:
- równo traktuje i nie dyskryminuje pracowników zarówno przy ustalaniu zasad, jak i wypłacie wynagrodzeń,
- nie zmniejsza praw i przywilejów pracowniczych, które wynikają z ustawowych przepisów prawa pracy.
Limity stażowego
Przy wysokości dodatku stażowego uwzględnia się wynagrodzenie zasadnicze. Jeśli przyjąć przepisy dla samorządowców, to od 1 lipca 2018 r. wynagrodzenie zasadnicze np. burmistrza dzielnicy Warszawy z powyżej 100 tys. mieszkańców wynosi od 2100 do 5000 zł.
Pierwszy dodatek stażowy burmistrz dostałby więc po pięciu latach pracy w wysokości 5 proc. Przy najniższych widełkach jego pensji zasadniczej byłoby to 105 zł, a przy maksymalnych 250 zł miesięcznie. Natomiast najwyższa wypłata za wysługę lat nie może przekroczyć 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Przy niższym progu pensji będzie to 420 zł, a przy wyższym 1000 zł miesięcznie.
Dodatek stażowy jest przychodem ze stosunku pracy, dlatego pracodawca musi go opodatkować i objąć składkami ZUS.
