Przeczytasz w 9 min.
Skrót PESEL – jakie jest jego rozwinięcie
PESEL to skrótowiec od Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności, jednak potocznie określa się tak również sam numer nadawany obywatelom w tym systemie. Nazwy PESEL będziemy więc używać w obu tych znaczeniach. Pamiętaj, że jeśli planujesz sprawdzanie PESEL, proces ten musi objąć wszystkie tworzące go 11 cyfr, ponieważ każda ma tu swoje znaczenie.
Blokada PESEL dla osób pełnoletnich
Od 17 listopada 2023 roku możliwe jest zastrzeżenie numeru PESEL przez pełnoletnich obywateli. Bezpłatna usługa ma na celu uszczelnienie systemu danych i zapobieganie wykorzystaniu nr PESEL na przykład do wzięcia pożyczki na nasze konto. Blokada jest darmowa i można dokonać jej online (przez stronę obywatel.gov.pl) lub udając się do urzędu gminy. Zastrzeżony PESEL można odblokować.
Wdrożenie blokady PESEL jest pierwszym krokiem mającym na celu zmniejszenie liczby wyłudzeń i innych oszustw finansowych, a tym samym zabezpieczenie naszch domowych finansów. Jednocześnie trwają prace nad przyłączeniem do systemu instytucji finansowych.
Blokada PESEL będzie skuteczna dla czynności podejmowanych od 1 czerwca 2024 roku. Od tego bowiem dnia banki będą mieć obowiązek sprawdzenia czy nr PESEL użyty do podpisania umowy pożyczki nie został wcześniej zastrzeżony. Warto dodać, że blokada PESEL w żaden sposób nie zamknie możliwości rejestracji do lekarza czy załatwienia spraw urzędowych. Zastrzegając numer potencjalnie ochronimy jednak domowy budżet.
Blokada PESEL jest opisana szczegółowo w Rozdziale 3a Ustawy zatytułowanym Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL, zasady i tryb udostępniania danych z rejestru zastrzeżeń numerów PESEL oraz zasady i tryb zastrzegania i cofania zastrzeżenia numeru PESEL.
PESEL – od kiedy obowiązuje
Pierwowzorem systemu PESEL był utworzony na początku lat 70-tych XX wieku system MAGISTER. Władza chciała wówczas stworzyć rejestr, który zewidencjonuje wszystkich obywateli z wyższym wykształceniem. MAGISTER oprócz danych wrażliwych zawierał m.in. informacje o przebiegu kariery zawodowej i naukowej. Ponieważ system okazał się przydatnym narzędziem, z czasem podjęto decyzję o rozszerzeniu go na wszystkich obywateli PRL. Następcę MAGISTRA nazwano Powszechnym Elektronicznym Systemem Ewidencji Ludności, czyli w skrócie PESEL. System ten obowiązuje do dzisiaj, a szczegółowych zapisów na jego temat należy szukać zwłaszcza w ustawie o ewidencji ludności z roku 2010, wielokrotnie nowelizowanej (dalej w tym tekście: Ustawa).
W marcu 2015 roku połączono rejestr PESEL z ewidencją dowodów osobistych i aktami stanu cywilnego w jedną bazę – System Rejestrów Państwowych. Wówczas też organem właściwym do nadawania numerów PESEL został minister właściwy ds. informatyzacji (wcześniej był to minister właściwy ds. wewnętrznych).
Baza PESEL – gdzie ją znaleźć i do czego służy
Do informacji na jej temat zawartych w systemie PESEL ma każda osoba posiadająca numer ewidencyjny, a jeśli mowa o dziecku to w jego imieniu prawo takie posiada rodzic mający pełnię praw lub rodzic, którego numer jest w rejestrze danych dotyczących dziecka (to tak zwane powiazanie parentyzacyjne).
Tam, gdzie potrzebna jest weryfikacja PESEL-u z pomocą przychodzi baza PESEL. Na stronach ustawy z 4 kwietnia 2019 roku o zmianie ustawy o ewidencji ludności (Dz.U. 2019 poz. 1016) stwierdzono, że wniosek o sprawdzenie PESEL obywatel składa wyłącznie do jednego organu dowolnej gminy. Może zrobić to odwiedzając urząd lub przez Internet. Usługa stacjonarna, skutkiem której będzie wydany fizycznie dokument kosztuje 17 zł. Zaświadczenie pobrane online, które zachowuje swą moc tylko w formie cyfrowej, jest udostępniane bezpłatnie. Szczegółowe zapisy na temat udostępniania informacji z PESEL opisano w Rozdziale 6 Ustawy.
Sprawdzanie PESEL-u może być przydatne zwłaszcza wtedy, gdy chcesz uzyskać informacje takie jak nazwisko rodowe, imiona i nazwiska rodowe rodziców, numery PESEL rodziców, jeżeli zostały im nadane, oznaczenie aktu urodzenia i urzędu stanu cywilnego, w którym został on sporządzony.
Ustawa z roku 2015 połączyła bazę PESEL, Centralną Ewidencję Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych (CEWiUDO) oraz utworzoną Bazę Usług Stanu Cywilnego (BUSC) w jeden System Rejestrów Państwowych. W rejestrze tym oprócz danych o dacie urodzenia i płci, znajduje się szereg dodatkowych informacji na temat obywateli. To m.in. kraj urodzenia, stan cywilny, obywatelstwo, imię i nazwisko rodowe, informacje o związku małżeńskim, adres zameldowania czy kraj poprzedniego miejsca zamieszkania.
Szczegółowa lista danych gromadzonych w PESEL-u jest opisana w art. 8 Ustawy.
PESEL - dostęp do danych nie tylko dla obywateli
Sprawdzanie PESEL to przywilej nie tylko “właścicieli” numeru ewidencyjnego, ale też podmiotów uprawnionych. Są one opisane w Rozdziale 6 Ustawy. Dane z rejestru będą przekazane organom administracji publicznej, sądom i prokuraturze, Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służbie Więziennej, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Krajowej Administracji Skarbowej, Żandarmerii Wojskowej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Ochrony Państwa, Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu, Szefowi Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych, Inspektorowi Nadzoru Wewnętrznego, organom wyborczym i strażom gminnym (miejskim), komornikom sądowym, państwowym i samorządowym jednostkom organizacyjnym oraz innym podmiotom, spółce, o której mowa w art. 77 ust. 2 ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 46 i 1723), w zakresie niezbędnym do realizacji zadań, o których mowa w przepisach ustawy z dnia, a także PCK - jeśli chodzi o dane osób poszukiwanych. Wszystkie te instytucje mają prawo dostępu do naszych danych wynikające z ich ustawowych zadań.
Ponadto nr PESEL i związane z nim informacje mogą być przekazane podmiotom wykazującym interes prawny, jednostko prowadzącym badania i statystyki czy kwalifikowanym dostawcom usług zaufania świadczącym kwalifikowane usługi podpisu elektronicznego lub kwalifikowaną usługę rejestrowanego doręczenia elektronicznego wpisanym do rejestru.
Jednak nie otrzymasz potwierdzenia faktu ujawnienia danych Policji, Straży Granicznej, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Ochrony Państwa, Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu, Szefowi Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych oraz Inspektorowi Nadzoru Wewnętrznego.
Sprawdzanie PESEL – jak to zrobić
Sprawdzanie numeru PESEL nie jest skomplikowane, jednak wymaga znajomości reguł, jakich użyto przy tworzeniu numeracji. W akapitach poniżej zebraliśmy je wraz z przykładami.
Nr PESEL – co oznaczają te cyfry
PESEL składa się z 11 cyfr. Sześć pierwszych to data urodzenia - dwie pierwsze cyfry oznaczają rok, następne dwie miesiąc i kolejne dwie datę dzienną. Np. 801020 oznacza, że osoba urodziła się 20 października 1980 roku. Cyfry od 7 do 9 oznaczają numer serii, a 10 płeć. W przypadku kobiet cyfra oznaczająca płeć jest parzysta (0, 2, 4, 6, 8), a u mężczyzny - nieparzysta (1, 3, 5, 7, 9). Ostatnia, jedenasta cyfra, jest cyfrą kontrolną.
Nr PESEL – czy jest poprawny?
Żeby sprawdzić poprawność numeru PESEL należy każdą z cyfr numeru przemnożyć odpowiednio przez cyfry: 1-3-7-9-1-3-7-9-1-3, a następnie je do siebie dodać. Jeżeli w trakcie mnożenia wyjdzie nam liczba dwucyfrowa, pod uwagę bierzemy tylko ostatnią cyfrę (np. z 24 interesuje nas 4). Następnie uzyskany wynik należy odjąć od liczby 10. I tu ponownie – jeśli w trakcie dodawania uzyskamy liczbę dwucyfrową, pod uwagę bierzemy tylko ostatnią cyfrę. Jeśli otrzymany wynik będzie równy ostatniej liczbie numeru PESEL - numer jest poprawny.
PESEL osób urodzonych po roku 1999 jest skonstruowany według tej samej zasady, przy czym wprowadzono zmianę w przypadku oznaczenia dni miesiąca, czyli 3-ej i 4-ej cyfry numeru PESEL. Pierwsze 9 miesięcy roku ma z przodu cyfrę 2 zamiast zera (np. sierpień to 28), a ostatnie trzy miesiące cyfrę 3 zamiast jedynki (np. grudzień to 32). Umowny zapis 032811 jest datą urodzenia 11 sierpnia 2003 roku. Zasada ta będzie obowiązywała przy nadawaniu numerów PESEL do roku 2099. W kolejnym stuleciu analogicznie z przodu przed cyfrą oznaczającą miesiąc pojawią się czwórki i piątki, a jeszcze w następnym - szóstki i siódemki.
Nr PESEL – kto go nadaje
Numer PESEL nadawany jest z urzędu przez urząd stanu cywilnego przy sporządzaniu aktu urodzenia dziecka. Zasada ta stosowana jest m.in. wobec dzieci obywateli polskich, obywateli Unii Europejskiej oraz cudzoziemców, którzy uzyskali prawo stałego pobytu lub zezwolenie na pobyt stały, osób mających status uchodźcy, ochronę czasową oraz podczas zameldowania na pobyt stały lub czasowy w przypadku osób, które nie mają numeru PESEL. Numer może też zostać nadany na wniosek – w takiej sytuacji należy złożyć odpowiedni dokument w urzędzie gminy, który dokonał zameldowania na pobyt czasowy.
Czy można zmienić nr PESEL
Numer PESEL może zostać zmieniony w trzech sytuacjach: w przypadku błędnej daty urodzenia, zmiany płci lub nadania numeru PESEL na skutek omyłki organu administracji publicznej. W dwóch pierwszych sytuacjach organem właściwym do wystąpienia o zmianę PESEL-u jest kierownik urzędu stanu cywilnego dokonujący zmian w akcie urodzenia. Z kolei w przypadku pomyłki ze strony administracji organem właściwym jest ta instytucja, która przyjęła wniosek o nadanie numeru.
PESEL – podstawa prawna
Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. 2010 Nr 217 poz. 1427) - link
