Czym zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)?

Pokaż więcej

PIP - wyjaśniamy co to jest

Państwowa Inspekcja Pracy (w skrócie: PIP) to organ powołany, aby nadzorować i kontrolować przestrzeganie prawa pracy w firmach. W szczególności dotyczy to stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Inspekcja pracy zajmuje się także kwestią legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Organizacyjnie PIP podlega Sejmowi, a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy.

Szczegółowy zakres działania, zadania inspektorów pracy i tryb postępowań kontrolnych określa Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, dalej w tym artykule nazywana ustawą o PIP.

PIP – porady prawne

Zgodnie z ustawą o PIP, jednym z zadań Państwowej Inspekcji Pracy jest udzielanie porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, w zakresie przestrzegania prawa pracy, a także w celu wspierania równego traktowania obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Regulują to punkty 7e oraz 14a, Art. 10 ustawy.

Świadczone przez PIP porady mają charakter bezpłatnego wsparcia. Zapytania mogą dotyczyć m. in. czasu pracy, kwestii mobbingu, dyskryminacji, wynagrodzeń, urlopów, ZFŚS czy zatrudniania młodocianych. Aktualnie są świadczone również bezpłatne porady z zakresu legalności zatrudnienia obywateli Ukrainy. Więcej informacji można uzyskać telefonicznie (dla osób dzwoniących z telefonów stacjonarnych - 801 002 006 oraz dla osób dzwoniących z telefonów komórkowych - 459 599 000) lub na stronach PIP.

Kogo sprawdzi PIP

Każdy, kto zatrudnia choćby jednego pracownika lub prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, musi liczyć się z tym, że może go sprawdzić Państwowa Inspekcja Pracy. Zgodnie z art. 13 ustawy o PIP taka kontrola jest także niewykluczona u przedsiębiorców, którzy choć nie są pracodawcami, to na ich rzecz osoby fizyczne wykonują czynności wynikające ze stosunku pracy czy umowy zlecenia. W sferze zainteresowań PIP są także podmioty, które świadczą usługi pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego, poradnictwa zawodowego oraz pracy tymczasowej. Wizyty inspektora PIP mogą spodziewać się też te placówki i przedsiębiorstwa, do których odnoszą się ograniczenia handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni.

Główne zadania PIP

W zakresie norm i zasad BHP Państwowa Inspekcja Pracy kontroluje m.in. to, czy wyroby wprowadzone do obrotu lub oddane do użytku spełniają wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. PIP działa także w takim kierunku, aby zapobiegać i ograniczać zagrożenia w środowisku pracy. W szczególności bada okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy oraz kontroluje, jakie środki pracodawcy stosują, aby im zapobiec. Analizuje też przyczyny chorób zawodowych oraz kontroluje, czy zatrudniający stosują środki, które im zapobiegają. Inicjuje też prace badawcze nad przestrzeganiem prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy.

Poza nadzorem i kontrolą BHP inspekcję zainteresuje też, czy zatrudniający właściwie stosują przepisy o stosunku pracy. Chodzi tu o wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające z zatrudnienia, czas pracy, urlopy, uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem, zatrudnianie młodocianych i osób niepełnosprawnych. Dlatego gdy pracodawca nie wypłaca pensji i nie reaguje np. na żądanie uregulowania takiej zaległości, warto poprosić o interwencję inspektora pracy.

Kolejny ważny element działań PIP to kontrola legalności zatrudnienia. Inspekcja pracy kontroluje, czy agencje zatrudnienia działają zgodnie z przepisami o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, czy rejestrują swoją działalność i czy bezrobotni informują powiatowe urzędy pracy o tym, że podjęli zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub działalność. Badają także legalność zatrudnienia cudzoziemców czy wykonywania przez nich innej pracy zarobkowej.

Szerokie uprawnienia kontrolne pozwalają PIP ścigać wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy i kodeksie wykroczeń. Inspekcja kontroluje też, czy zatrudnieni otrzymują wynagrodzenie wynikające z minimalnej stawki godzinowej zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Jakie uprawnienia mają kontrolerzy PIP?

Tymi wszystkimi zadaniami dzielą się: Główny Inspektor Pracy, okręgowi inspektorzy pracy oraz inspektorzy pracy, którzy działają w okręgowych inspektoratach pracy. Najczęściej pracodawcy będą mieli do czynienia z tymi ostatnimi, którzy przyjdą do nich na kontrole. Muszą się liczyć z tym, że będzie to nawet nagła i niezapowiedziana wizyta o każdej prze dnia i nocy.

Podczas postępowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo przede wszystkim swobodnie wejść na teren oraz do obiektów i pomieszczeń kontrolowanej firmy lub podmiotu. Następnie może przeprowadzić oględziny obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz poznać przebieg procesów technologicznych i pracy.

Inspektor PIP może zażądać, by w ramach kontroli okazano

• akta osobowe i wszelkie dokumenty związane z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy,
• informacje, dokumenty lub oświadczenia w sprawach delegowania pracowników na terytorium albo z terytorium Polski,
• dokumenty dotyczące budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, plany i rysunki techniczne, dokumentację techniczną i technologiczną, wyniki ekspertyzy, badania i pomiary dotyczące produkcji lub innej działalności kontrolowanego,
• próbki surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w produkcji, aby przeprowadzić analizy lub badania, gdy wiążą się one z tą kontrolą.

Przebieg swojej pracy i wyniki oględzin inspektor ma prawo nagrywać za pomocą aparatury i środków technicznych, które służą do utrwalania obrazu lub dźwięku. Może też sporządzać odpisy, notatki, zestawienia, obliczenia, a nawet domagać się, aby zrobił je kontrolowany. Przy tych działaniach inspektorowi wolno korzystać z pomocy biegłych i specjalistów oraz akredytowanych laboratoriów.

W czasie takiego postępowania kontrolowany musi współpracować z inspektorem, podobnie jak zatrudnione u niego osoby. Dlatego inspektor może żądać, aby kontrolowany oraz wszyscy jego pracownicy lub osoby, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, podały pisemne i ustne informacje o sprawach objętych kontrolą. Inspektor może też przesłuchiwać wszystkie te osoby w związku z prowadzaną kontrolą. Ma prawo sprawdzać tożsamość osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie sprawdzanej firmy, a także osób, które korzystają z usług agencji zatrudnienia. Może je przesłuchiwać i żądać oświadczeń o legalności zatrudnienia lub prowadzeniu innej działalności zarobkowej.

Jak przebiega kontrola PIP?

Inspektor przeprowadza kontrolę w siedzibie badanej firmy oraz w innych miejscach, gdzie wykonuje ona swoje zadania lub przechowuje dokumenty finansowe i kadrowe. Wyjątkowo niektóre czynności kontroler przeprowadzi w siedzibie okręgowego inspektoratu.

PIP – przed kontrolą

Co do zasady PIP uprzedza o swojej wizycie w badanej firmie. Jeśli jednak taka wiadomość wpłynęłaby na wynik kontroli, zleca się ją w trybie nagłym. Tak będzie np. gdy inspekcja otrzymała zgłoszenie o nieprawidłowościach BHP na budowie, bo robotnicy pracują na wysokościach bez odpowiednich zabezpieczeń.

Gdy inspektor wchodzi do zakładu pracy, okazuje legitymację służbową i upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. Z niego mają wynikać takie informacje jak:

• podstawa prawna przeprowadzenia kontroli,
• organ kontroli,
• imię i nazwisko, stanowisko służbowe osoby upoważnionej do przeprowadzenia kontroli oraz numer jej legitymacji służbowej,
• zakres przedmiotowy kontroli,
• podmiot objęty kontrolą,
• daty rozpoczęcia i przewidywanego zakończenia kontroli.

Pod takim upoważnieniem podpisuje się osoba, która go udziela, podaje swoje stanowisko lub funkcję, opatruję datą i miejscem wystawienia dokumentu. W upoważnieniu poucza się także kontrolowanego o jego prawach i obowiązkach.

PIP – w trakcie kontroli

Podczas czynności kontrolnych inspektor pracy współdziała ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi, radami pracowników i społeczną inspekcją pracy. Szczególne obowiązki ma pracodawca. Zgodnie z art. 27 ustawy o PIP musi zapewnić inspektorowi pracy warunki i środki do tego, aby ten sprawnie przeprowadził kontrolę. W szczególności ma niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały oraz udostępnić urządzenia techniczne, a nawet - w miarę możliwości – zapewnić oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem, np. drukarką, telefonem.

Jakie mogą być skutki kontroli Państwowej Inspekcji Pracy?

Jeśli inspektor pracy nie dopatrzył się żadnych uchybień wynik kontroli może udokumentować tylko notatką urzędową. W niej zwięźle opisuje stan faktyczny, który stwierdził podczas swojej wizyty u kontrolowanego.

W innym wypadku ustalenia pokontrolne przyjmują formę wystąpienia, czyli pisemnych zaleceń. Inspektor może też wydać nakaz lub nałożyć na pracodawcę mandat karny. Nakaz to decyzja administracyjna, którą w niektórych przypadkach pracodawca musi wykonać natychmiast. Dotyczy to np. tego, aby wstrzymać pracę lub działalność, gdy naruszenie bezpośrednio zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub innych osób wykonujących prace lub prowadzących działalność. Jeśli pracodawca tego nie zrobi, popełnia wykroczenie z kodeksu pracy.

Kary nakładane przez PIP

Inspektorskie mandaty karne co do zasady wynoszą od 1.000 do 2.000 zł. Jedynie przy tzw. recydywie (czyli co najmniej dwukrotnym ukaraniu za wykroczenie z kodeksu pracy i popełnieniu kolejnego takiego wykroczenia w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania) maksymalny mandat wzrośnie do 5.000 zł. Reguluje to art. 96 § 1b ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

W tym miejscu należy przytoczyć również stosowne zapisy Kodeksu pracy (zwłaszcza art. 282 i 283), które regulują kwestię odpowiedzialności finansowej pracodawców nierespektujących praw pracownika, a więc niespełniających obowiązków, które skontroluje PIP, na poziomie od 1.000 do 30.000 zł.

Jeśli w trakcie kontroli inspektor stwierdzi poważne naruszenia prawa powiadamia o nich:

• ZUS, gdy dotyczy to przepisów o ubezpieczeniach społecznych,
• naczelnika urzędu celno-skarbowego, gdy chodzi o przepisy prawa podatkowego,
• Policję lub Straż Graniczną, gdy są to przepisy o cudzoziemcach,
• starostę, gdy bezrobotny lub podmiot kontrolowany naruszyli regulacje o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zalecenia pokontrolne, czyli tzw. wystąpienie, inspektor przedstawia w protokole. Z niego ma wynikać m.in., jakie stwierdził naruszenia prawa oraz co zaważyło na wynikach kontroli. Są tam także dane o tym, jak pracodawca zrealizował wcześniejsze decyzje i wystąpienia organów PIP oraz wnioski, zalecenia i decyzje innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy.

Przy mniejszych uchybieniach inspektor może też wydać decyzje ustne i polecenia. W protokole opisuje, co zalecił i do kiedy trzeba zrealizować jego sugestie. Zanim kontrolowany pracodawca podpisze protokół, musi się z nim szczegółowo zapoznać. Ma prawo wnieść do niego zastrzeżenia. Informacja o tym znajdzie się w treści protokołu. Jeśli uwagi kontrolowanego są słuszne, inspektor pracy zmienia lub uzupełnia zastrzeżoną część protokołu.

Niewykluczone, że badana firma usunie stwierdzone nieprawidłowości, zanim zakończy się kontrola. I taką informację inspektor też zamieszcza w swoim raporcie. Kopię protokołu kontroli inspektor pracy pozostawia kontrolowanemu.

Co dalej po kontroli PIP

Nie później niż w ciągu 30 dni kontrolowana firma lub podmiot musi zawiadomić odpowiedni organ PIP o tym, w jakim terminie i w jaki sposób zrealizuje wnioski pokontrolne.

Od decyzji, którą inspektor pracy wydał w formie pisemnej lub jako wpis do dziennika budowy, kontrolowany może się odwołać do okręgowego inspektora pracy. Ma na to 7 dni od otrzymania decyzji.

Jeśli odwołanie dotyczy decyzji o np. wstrzymaniu prac lub działalności, bo naruszenie bezpośrednio zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, okręgowy inspektor pracy ma prawo wstrzymać jej wykonanie do czasu rozpatrzenia odwołania. Warunek – działania, które podjął kontrolowany, nie mogą zagrażać bezpośrednio życiu lub zdrowiu ludzi.

Ile może trwać kontrola PIP?

Zgodnie z art. 55 ustawy z 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców czas trwania wszystkich kontroli PIP w firmie w trakcie jednego roku kalendarzowego nie może przekroczyć:

• 12 dni roboczych - u mikroprzedsiębiorców,
• 18 dni roboczych - u małych przedsiębiorców,
• 24 dni roboczych - u średnich przedsiębiorców,
• 48 dni roboczych - u pozostałych.

Działalność PIP w liczbach

Jaka jest skala interwencji podejmowanych przez Państwową Inspekcję Pracy? Zgodnie z najnowszym dostępnym raportem z jej działalności, w roku 2021 PIP przeprowadziła łącznie 55 tysięcy kontroli. Liczba wykrytych naruszeń przepisów prawa pracy przekroczyła 600 tysięcy. Większość zgłoszeń dotyczyła naruszeń wypłaty i prawidłowego wyliczenia wynagrodzenia za pracę. Z raportu Inspekcji wynika, że pracownicy potrafią zatroszczyć się o własne bezpieczeństwo, gdyż ponad 30 procent kontroli odbyło się właśnie po interwencji samych zatrudnionych.

Państwowa Inspekcja Pracy - podstawa prawna

• Ustawa z 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 589)
• Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 roku Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. 2001 Nr 106 poz. 1148)
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141)
• Ustawa z 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz.U. 2018 poz. 646)