Wypadek w pracy a odszkodowanie - jak wyglądają procedury formalne?

Co to jest wypadek przy pracy?

Choć definicja wypadku przy pracy z art. 3 ust. 1 tej ustawy jest dość zwięzła, zalicza się do nich różne okoliczności. Poza wypadkami przy pracy dochodzą te, które są z nimi zrównane.

Aby wykluczyć wątpliwości, „związek z pracą” nagłego zdarzenia ustawa wypadkowa określa dodatkowo i musi ono nastąpić:

• podczas lub w związku z wykonywaniem zwykłych czynności alb poleceń przełożonych, czyli czynności, które pracownik wykonuje w związku z zajmowanym stanowiskiem i należą do jego obowiązków. Nie ma tu znaczenia, czy realizuje je w godzinach pracy, nadliczbowych czy przed formalnym rozpoczęciem pracy,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między jego siedzibą a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Wypadkiem przy pracy będą więc wszystkie zdarzenia, do których doszło w biurze lub fabryce lub innym miejscu wykonywania pracy - zwykłe skręcenia kostki czy złamania nóg lub rąk przez pracowników w wyniku upadku na schodach, ale także poważniejsze przypadki, np. gdy przy obsłudze maszyny ktoś straci palec.

Szczególnym rodzajem wypadku przy pracy jest także wypadek komunikacyjny. Nawet jeśli wina za spowodowanie kolizji leży po stronie pracownika, dla ustalenia wypadku przy pracy jest to bez znaczenia. Gdy pracownik prowadzi w związku z pracą pojazd, np. koparkę i dozna urazu, przeważnie jest to wynik zderzenia z innym pojazdem czy przeszkodą. Wtedy zewnętrzną przyczyną wypadku przy pracy będzie właśnie to zderzenie.

Wypadek w delegacji i na szkoleniu

Na równi z wypadkami przy pracy traktuje się też te, którym pracownik uległ podczas (art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej):

1. podróży służbowej (chyba że wypadek spowodowało postępowanie pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań) w okolicznościach innych niż:

• wykonywanie zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,
• w związku z wykonywaniem czynności w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między jego siedzibą, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

2. szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

3. wykonywania zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Nie-pracownicy, ale też ubezpieczeni

Zgodnie art. 3 ust. 3 ustawy wypadkowej wypadkiem przy pracy będzie także nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe,
• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie,
• odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych,
• wykonywania pracy przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych na rzecz tych spółdzielni,
• wykonywania pracy lub współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
• wykonywania pracy na umowie uaktywniającej z ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3,
• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej lub związanych ze współpracą przy jej prowadzeniu w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi,
• odbywania zastępczych form służby wojskowej,
• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium,
• kształcenia się w szkole doktorskiej przez doktorantów otrzymujących stypendium,
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w zakresie takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Jeżeli wypadkowi ulegnie osoba, która nie jest pracownikiem, ale nastąpi to w okresie ubezpieczenia społecznego od wypadków przy pracy, traktuje się to jako wypadek przy pracy.

Wypadek w drodze do biura lub z biura

Pracownik może też ulec wypadkowi poza zakładem pracy, jadąc do niego lub wracając z biura czy fabryki do domu. Zgodnie z art. 57b ustawy z 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r., poz. 1270 t.j.) za taki wypadek zostanie uznany, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Nawet jeśli doszło do naruszenia ciągłości, można będzie uznać to za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, jeśli przerwa była życiowo uzasadniona, a jej czas nie przekraczał granic potrzeby. Podobnie będzie wówczas, gdy droga, choć nie najkrótsza, dla ubezpieczonego była komunikacyjnie najdogodniejsza.

Droga do pracy lub z pracy to także ta do miejsca lub z miejsca:

• innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
• zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
• zwykłego spożywania posiłków,
• odbywania nauki lub studiów.

Pamiętać jednak należy o tym, że za wypadek w drodze do pracy i z niej pracownikowi nie przysługuje jednorazowe odszkodowanie za stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Poszkodowany ma prawo jednak do wynagrodzenia za 33 lub 15 dni niezdolności do pracy w zależności od swojego wieku (art. 92 § 1 pkt 2 kodeksu pracy). Przy dalszej nieobecności przysługuje mu 100-proc. zasiłek chorobowy z ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2017 r., poz. 1368 t.j.). Po upływie okresu zasiłkowego (podstawowy to 182 dni), może ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne przyznawane nawet na rok w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru. Gdyby po tym okresie nadal był niezdolny do pracy z powodu wypadku w drodze do pracy lub z niej, przysługuje mu renta.

Kiedy zgłaszać wypadek?

Wypadek przy pracy pracownik powinien zgłosić pracodawcy jak najszybciej. Przepisy nie precyzują jednak, kiedy należy to zrobić. Nie wspomina o tym też rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminie jej sporządzania (Dz.U. z 2013 r., poz. 1618 t.j.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. o ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. z 2009 r. nr 105, poz. 870) stanowi, że jeżeli stan zdrowia pracownika na to pozwala, powinien on powiadomić przełożonego o swoim wypadku niezwłocznie. Podobnie określa to rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz.U. z 2013 r., poz. 924 t.j.): poszkodowany zawiadamia pracodawcę „niezwłocznie lub po ustaniu przeszkód uniemożliwiających niezwłoczne zawiadomienie”.

Wypadek przy pracy pracownik może zatem zgłosić w każdej chwili, nawet wtedy, gdy nie jest już zatrudniony, a wypadkowi uległ w trakcie ubezpieczenia społecznego (po ustaniu zatrudnienia, np. gdy już przebywa na rencie). Jego roszczenia przedawniają się po trzech latach od zdarzenia, podobnie jak te pracownicze. Jedynie odszkodowania w procesie cywilnym można dochodzić w ciągu 10 lat od powstania uszczerbku na zdrowiu.

Nawet później zgłoszony wypadek pracodawca rozpatruje w wymaganym trybie, jeżeli wcześniej nie sporządził dokumentacji powypadkowej. Zdarzenie to zgłasza się pracodawcy, u którego trwało wówczas zatrudnienie.

Wypadek bada zespół lub pracodawca

Wypadek przy pracy, wypadek w drodze do lub z pracy oraz wypadek przy pracy powstały w okresie ubezpieczenia to trzy różne zdarzenia. Po ustaleniu okoliczności i ich przyczyn należy sporządzić dokumentację powypadkową, stosując do tego 3 różne wzory druków określone przepisami.

Ustaleniem przyczyn i okoliczności wypadku przy pracy zajmuje się zespół powypadkowy, który powołuje pracodawca. Składa się on z dwóch osób: pracownika służby BHP (jeżeli taka funkcjonuje w firmie) i społecznego inspektora pracy. Ten pierwszy niekoniecznie musi być specjalistą w zakresie BHP, może to być pracownik, którego w firmie wyznaczono do zajmowania się takimi sprawami, np. z działu kadr.

Zespół sporządza protokół powypadkowy w ciągu 14 dni od zawiadomienia o wypadku. Jego wzór określa rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. z 2004 r. nr 227, poz. 2298). Pracodawca zatwierdza protokół nie później niż w ciągu pięciu dni.

Od orzeczenia zespołu pracownik może się odwołać do drugiej instancji, czyli sądu pracy.

Z kolei ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku w drodze do pracy lub z pracy to zadanie pracodawcy. Po wskazaniu okoliczności i przyczyn wypadku (nie dłużej niż 14 dni od zawiadomienia) należy sporządzić kartę wypadku w drodze do/z pracy. Jej wzór określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz.U. z 2013 r., poz. 924 t.j).

Przyczyny i okoliczności wypadku w czasie trwania okresu ubezpieczenia społecznego od wypadków przy pracy ustala się w karcie wypadku. Jej wzór określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz.U. z 2013 r., poz. 1618 t.j.).

Odszkodowanie za wypadek przy pracy zapłacą ZUS i pracodawca

Jeśli pracownik ulegnie wypadkowi przy pracy, może liczyć na świadczenia z ubezpieczenia społecznego i od pracodawcy. Zgodnie z art. 237 [1] kodeksu pracy pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową, przysługują świadczenia określone m.in. w art. 6 ustawy wypadkowej. Świadczenia z ubezpieczenia nie będą się jednak należały, jeśli wyłączną i udowodnioną przyczyną wypadku przy pracy będzie to, że pracownik naruszył przepisy ochrony pracy i dopuścił się rażącego niedbalstwa. Podobnie też nic nie dostanie ten, kto w znacznym stopniu przyczynił się do nieszczęśliwego zdarzenia, bo był nietrzeźwy lub pod wpływem środków odurzających czy substancji psychotropowych.

Jakie świadczenia przysługują po wypadku?

Poszkodowany pracownik może liczyć na:

• zasiłek chorobowy - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
• świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,
• zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• rentę z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• rentę szkoleniową - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
• dodatek pielęgnacyjny,
• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Dodatkowo na podstawie art. 237 [1] § 2 k.p. etatowcowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę przedmiotów osobistego użytku oraz niezbędnych do wykonywania pracy. Nie dotyczy to jednak utraty lub uszkodzenia samochodów oraz pieniędzy.

Pracownik może także starać się o odszkodowanie na podstawie kodeksu cywilnego. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 kwietnia 1999 r. (II UKN 55/98) wskazał, że przyznanie jednorazowego odszkodowania za zwiększenie się uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy nie wyłącza dochodzenia renty wyrównawczej z art. 442 § 2 kodeksu cywilnego.

Zasiłek chorobowy z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej wynosi 100 proc podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe, obliczanych na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

O co może starać się rodzina wypadkowicza?

Rodzina poszkodowanego otrzyma:

• jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
• rentę rodzinną - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej.

Jak ubiegać się o odszkodowanie po wypadku w pracy?

Pracownik, który stara się o jednorazowe odszkodowanie za wpadek przy pracy, składa do ZUS:

• wniosek o takie odszkodowanie,
• zaświadczenie o stanie zdrowia OL-9 z informacją o zakończonym leczeniu i rehabilitacji, wystawione nie wcześniej niż na miesiąc przed złożeniem wniosku,
• dokumentację medyczną,
• protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy sporządzony przez pracodawcę lub kartę wypadku,
• prawomocny wyrok sądu pracy.

ZUS ma 14 dni od otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej lub od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji na to, aby przyznać jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub go odmówić. Jeżeli ZUS ustalił prawo i określił wysokość tego świadczenia, wypłaci je w ciągu 30 dni od decyzji.

Jeśli pracownik nie zgadza się z wysokością odszkodowania lub odmową jego przyznania, może odwołać się pisemnie lub ustnie do protokołu, za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję, do sądu okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Ma na to miesiąc od doręczenia pisma. Za postępowanie odwoławcze nic nie płaci.

Wysokość odszkodowania za wypadek przy pracy

ZUS określa stopień uszczerbku na zdrowiu, a także jego związek z wypadkiem przy pracy po zakończeniu leczenia lub rehabilitacji. Stały lub długotrwały uszczerbek stwierdza lekarz orzecznik ZUS po badaniu ubezpieczonego i analizie dokumentacji medycznej związanej z urazem.

Wysokość jednorazowego odszkodowania zależy od tego, jaki ZUS ustali procentowy uszczerbek na zdrowiu. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Chodzi o przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w poprzednim roku ogłaszane dla celów emerytalnych przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w „Monitorze Polskim”.

Kwoty za jeden procent uszczerbku na zdrowiu zmieniają się raz w roku. Obecnie wynoszą:

• 854 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, a także z tytułu zwiększenia tego uszczerbku, co najmniej o 10 punktów procentowych,
• 14 950 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego, a także niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty,
• 76 887 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania ma prawo małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
• 38 444 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania ma prawo członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko.