Przeczytasz w 6 min.
Czym jest efekt Diderota i na czym polega?
Efekt Diderota to tendencja do kupowania nowych przedmiotów, które w zamyśle mają uzupełnić pozytywny efekt wcześniejszych zakupów – dopełnić całości (czasami efekt określa się również jako jedność Diderota). Źródeł nazwy należy szukać w postaci francuskiego filozofa i pisarza czasów Oświecenia, Denisa Diderota.
W jednym z esejów zwrócił on uwagę na swoją skłonność do nabywania kolejnych rzeczy po tym, jak stał się właścicielem wysokogatunkowego szlafroka. Nowy nabytek w żaden sposób nie komponował się z innymi posiadanymi przed Diderota elementami wystroju – skutecznym rozwiązaniem miały być kolejne zakupy. Mimo szczerych chęci filozof nie osiągnął satysfakcji z poczynionych wydatków, zaniedbał bliskich i popadł w długi. W finale utworu życzy sobie powrotu do wcześniejszej sytuacji.
Nadmierny konsumpcjonizm, czyli dlaczego chcemy więcej niż potrzebujemy?
Współczesna cywilizacja często promuje przekonanie, że więcej znaczy lepiej. Ogólnodostępny przekaz docierający do nas za pośrednictwem reklam, poprzez media społecznościowe czy nawet w bezpośrednich rozmowach z rodziną i znajomymi, może wytwarzać poczucie nieustającego niedosytu. Robimy to dla siebie, by poczuć się lepiej (zdarza się, że zakup czegoś modnego albo ekstrawaganckiego pełni funkcję nagrody za poniesione trudności, chcemy dobrze wypaść w oczach osób trzecich). Robimy to również dla innych (na przykład, by wzmocnić w nich przekonanie, że ciężką pracą mogą więcej osiągnąć). Siłą rzezy upodabniamy się do siebie.
Dla przykładu, najnowszy model smartfona niemal momentalnie może być zastąpiony przez jeszcze nowszy, a ten przecież powinien być kompatybilny z posiadanym komputerem czy urządzeniami domowymi sterowalnymi za pomocą telefonicznych aplikacji. A przecież chcemy być nowocześni. Jeden zakup generuje chęć dokonywania kolejnych. Wszystko to w imię podnoszenia standardu życia.
Jak opanować skłonność do nadmiernej konsumpcji?
W świecie, który z wielu stron zachęca nas do wydawania pieniędzy trzeba umieć zadbać o bezpieczeństwo finansowe, o którym dużo piszemy na stronach Kapitalni.org. Nie sam fakt zakupu nowej rzeczy jest problemem, ale nasza zdolność do podejmowania nieracjonalnych, często emocjonalnych decyzji. Co możesz zrobić w tej sytuacji?
Zrób listę zakupów
Zanim udasz się na zakupy – stacjonarne czy internetowe – przygotuj listę rzeczy, które zamierzasz nabyć. Aby uniknąć efektu Diderota dobrze jest mieć swego rodzaju plan generalny (na przykład wystroju mieszkania albo potrzebnej garderoby). Warto przygotować go wspólnie z bliskimi, którzy mogą wnieść pożyteczne spostrzeżenia. Pomocna będzie perspektywa przynajmniej jednego roku.
Przykładowo, twój cel: przez najbliższe 12 miesięcy chcę wyremontować mieszkanie. W kolejnym kroku tworzenia swojej bazy wypisz co konkretnie ma złożyć się na ten remont oraz jakie mogą być szacunkowe koszty każdego elementu. Gdy oczekiwania porównasz ze swoimi możliwościami (czyli przychody minus zobowiązania) otrzymasz urealnioną listę potrzeb na cały rok. Warto wówczas zapisać, co w najbliższym roku się nie wydarzy i zgodzić się z samym sobą na odłożenie tych potrzeb na później.
Mając tak opisany plan generalny ułatwisz sobie przygotowanie listy na konkretne wyjście zakupowe. Na koniec pozostaje trzymać się tego, co masz na kartce.
Płać gotówką zamiast kartą albo korzystaj z limitów
Skutecznym sposobem trzymania się z góry ustalonego budżetu jest wyjście na zakupy z konkretną kwotą. Możesz posiadać ją w gotówce jednak coraz więcej banków promuje płatności kartami (m.in. podnosząc stawki za wypłaty z bankomatów). Alternatywnym rozwiązaniem jest ustawienie limitu w aplikacji bankowej. Często już sam fakt zmiany ustawień jest dobrym przypomnieniem. Jednak nawet jeśli zapomnisz o nowym limicie i zapłacisz kartą, przy przekroczeniu kwoty granicznej zakupy nie zostaną opłacone. Zyskasz szansę, by uniknąć efektu Diderota i zweryfikować, co znalazło się w twoim koszyku zakupowym.
Nie idź głodnym na zakupy
Efekt Diderota może dotyczyć również zakupów spożywczych, gdy siłą rozpędu zdecydujesz się kupić więcej elegancko opakowanych produktów, które będą efektownie wyglądać na twoim stole. Prawdopodobieństwo zwiększa się wraz z rozmiarem koszyka zakupowego w hipermarkecie albo w trakcie zakupów online, gdy koszyk jest wirtualny, a zamówienie dotrze do ciebie dzięki kurierowi. Stosując wcześniej opisane metody możesz zastosować jeszcze jedną, niezwykle skuteczną. Zjedz posiłek zanim pójdziesz do spożywczego. Warto tutaj zaznaczyć, że samo poszukiwanie okazji zakupowych może być dobrym nawykiem i skutecznym sposobem na zarządzaniem domowym budżetem. Chodzi jednak o to, by nie dać się ponieść emocjom.
Sprzedaj lub oddaj starą rzecz zanim kupisz nową
Drugie życie rzeczy może być hasłem przewodnim już na etapie przygotowywania planu generalnego, jak też jednostkowej listy zakupowej. Zastanów się, czy już posiadane dobra naprawdę nie spełniają twoich potrzeb. Może okazać się, że nowe nabytki, podobnie jak w eseju Diderota, nie będą do siebie pasować. Być może bardziej skuteczne będzie mniej kosztowne odnowienie lub serwisowanie tych dotychczasowych. Warto sprawdzić potencjalne kwoty, nim zdecydujesz się na zakupy.
Pamiętaj o zobowiązaniach
Na koniec zasada najważniejsza. Pamiętaj o swoich zobowiązaniach! Zanim zdecydujesz się na zakupy nowych rzeczy, zwłaszcza w większej ilości i pod groźbą zadłużenia się – upewnij się, że masz wystarczająco dużo środków, by na czas uregulować swoje stałe wydatki (opłaty za mieszkanie, rachunki, raty pożyczek). Pamiętaj też o finansowej poduszce bezpieczeństwa na nieprzewidziane okoliczności. Piszemy o tym więcej w jednym z kursów edukacyjnych.
Dziękujemy za przeczytanie tego poradnika o efekcie Diderota.
