Przeczytasz w 10 min.
Franczyza co to jest?
Franczyza to słowo, które pochodzi z języka francuskiego, a oznacza koncesję, przywilej. Franczyzą nazywa się system sprzedaży towarów, usług, technologii, który opiera się na ścisłej współpracy dwóch odrębnych podmiotów (firm) – franczyzodawcy i franczyzobiorcy.
Ten pierwszy udziela zgody i koncesji, przekazuje know how (a więc zbiór informacji praktycznych, jak prowadzić dany biznes), technologię i znaki towarowe, pod którymi będzie działała firma franczyzobiorcy (biorcy), która płaci za korzystanie z tej licencji.
Na czym polega franczyza?
Franczyza to dwustronny układ i na ogół wieloletni kontrakt, który wiąże franczyzodawcę i franczyzobiorcę (i ich firmy). Dlatego taką współpracę poprzedza podpisanie szczegółowej umowy, w której określa się m.in. zasady udzielenia licencji do logo, wypracowanej technologii oraz know-how.
Z kolei biorca zobowiązuje się prowadzić własną działalność usługową czy handlową pod tym znanym znakiem i zapłacić za to określoną opłatę licencyjną (jednorazową), a potem stawkę franczyzową (miesięczną, rzadziej roczną lub procent od sprzedaży).
Dzięki licencji franczyzobiorca może posługiwać się znakiem franczyzodawcy, ale poza opłatami musi przestrzegać reguł przypisanych konkretnej działalności. Ma też stosować ustalone przez franczyzodawcę metody handlowe, procedury, receptury czy zasady promocji towarów i usług.
Pomysł na biznes franczyza
Franczyza to dobre rozwiązanie dla osób, które chcą prowadzić własny biznes, ale nie mają na niego pomysłu. Mogą z nim ruszyć dzięki temu, że franczyzodawca pomaga założyć taką działalność i wprowadza w jej zasady. Zdarza się, że to wsparcie obejmuje wkład finansowy na start. Najczęściej umowę franczyzy stosuje się w branży gastronomicznej, handlowej (sprzedaż detaliczna), hotelarskiej czy paliwowej.
Biorca może też skorzystać z kredytu na uruchomienie nowego przedsięwzięcia. To dość popularna forma finansowania - tzw. kredyty na start i oferują je większość banków w Polsce. Kwoty tego wsparcia są różne, ale maksymalnie nie przekraczają 1 mln zł. Jednak poza tym, co określa franczyzodawca przy rozpoczęciu takiej działalności, franczyzobiorca musi spełnić wszystkie warunki banku, aby zaciągnąć taki kredyt.
Franczyza - przykłady
Dobrym przykładem takiej formy prowadzenia biznesu jest sieć fast food McDonald’s. Jej restauracje rozsiane po całej Polsce i świecie funkcjonują właśnie na zasadzie franczyzy. Miejscowym przedsiębiorcom w wielu krajach amerykański koncern jako franczyzodawca odstępuje swoje logo i technologię przyrządzenia m.in. hamburgerów czy wrapów. Bacznie jednak kontroluje wszystkie standardy związane z obsługą klientów czy przyrządzaniem potraw. Dzięki temu big mac kupiony w Płońsku smakuje tak samo jak ten z Rzeszowa, a czas oczekiwania na niego jest zbliżony w każdej lokalizacji.
Franczyza w Polsce
W sposób franczyzowy działa w Polsce także sieć pizzerii Telepizza, Da Grasso czy bary szybkiej obsługi Subway oraz restauracje z jedzeniem na wagę Olimp i Kuchnia Marche, spotykane najczęściej w dużych centrach handlowych.
Również popularna sieć sprzedaży detalicznej Żabka funkcjonuje w systemie franczyzowym. Nie ustępuje jej Biedronka. Franczyza ta zapewnia wyposażenie sklepu, wsparcie marketingowe: reklamy, promocje i akcje lojalnościowe, know-how. Prowadzący Biedronkę we franczyzie dostaje też pełen pakiet szkoleń dla siebie i pracowników
Franczyza w Polsce nie ogranicza się jednak tylko do branży gastronomicznej i detalicznej sprzedaży artykułów spożywczych. W taki sposób działają np. firma kurierska epaka.pl, sieć sklepów z bielizną damską esotiq czy agencja nieruchomości Metrohouse. Tę formę współpracy oferuje też swoim agentom PZU, najbardziej rozpoznawalna w kraju firma ubezpieczeniowa.
Franczyza - jak zacząć?
Jednym z ważniejszych kroków związanych z tego rodzaju biznesem jest analiza, czy taka forma działania jest odpowiednia dla Ciebie. Warto wziąć pod uwagę, że franczyza to zazwyczaj kontrakt na wiele lat i zastanowić się, czy branża, w której planujesz prowadzić franczyzę, jest interesująca, perspektywiczna.
Myśląc o franczyzie, trzeba mieć w tyle głowy, że biorca obok tego, że zyskuje w niej wiele praw i solidne wsparcie franczyzodawcy, staje w obliczu konkretnych zobowiązań. Zastanów się, czy odnajdziesz się w świecie, w którym trzeba przestrzegać konkretnie i z góry określonych praktyk, standardów i terminów. Weź pod uwagę logistykę. Przemyśl, czy jesteś chętny/chętna do nauki, współpracy, nawiązywania kontaktów z innymi. Jeśli jako przyszły franczyzobiorca potrafisz zaakceptować takie warunki, przyszedł czas, aby przeanalizować konkretną umowę franczyzową - jej opłacalność, stopę zwrotu, czyli także Twój miesięczny zarobek. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, pamiętaj, że o wszelkie niejasności masz prawo zapytać przyszłego kontrahenta - franczyzodawcę. Inną opcją jest spytanie o opinię innych franczyzobiorców, np. na forach internetowych.
Franczyza to model współpracy, który można wdrożyć, jeśli np. rezygnujesz z etatu i rozpoczynasz działalność gospodarczą, ale również wtedy, gdy już prowadzisz swój biznes. Być może perspektywicznie bardziej opłacalne będzie przekształcenie aktualnej działalności w taką pod szyldem znanej marki, a więc bardziej rozpoznawalną, dochodową.
Czy istnieje franczyza w domu?
Pandemia koronawirusa unieruchomiła ludzi w domach, a większość zatrudnionych przeszła wtedy na pracę zdalną. Czy tak samo da się działać w biznesie franczyzowym?
Tak, można wręcz mówić, że to franczyza 2020 jest dobrym hasłem i pomysłem na biznes. Obejmuje to jednak raczej branże, które mogą funkcjonować w oparciu o łącza internetowe. Najpopularniejsze to np. sprzedaż bezpośrednia, edukacja, kultura, media. W takim systemie poprowadzi się np. lekcje języków obcych, biuro podróży, strony poradnikowe poświęcone turystyce, technologii, sprzeda kosmetyki czy zorganizuje różne zajęcia terapeutyczne. Jedna z polskich firm oferuje w takim systemie np. przygotowanie spersonalizowanych książeczek dla dzieci.
Pojęcie franczyzy domowej obejmuje także usługi, które franczyzobiorcy świadczą w domach, ale nie swoich, bo np. myją okna, sprzątają różne powierzchnie i pomieszczenia – mieszkania, biura, garaże, szkoły, szpitale. Przykładem może być amerykańska firma sprzątająca Jan-Pro Franchising Int’l. Inc., która ma ponad 10 tys. oddziałów na świecie, głównie w USA. Za stosunkowo niewysoką opłatę licencyjną (do 5 tys. dolarów) franczyzobiorcy mają prawo używać znaku towarowego firmy, dostają ubrania robocze, sprzęt i środki czystości. Nie zajmują się sprzedażą – to robi centrala, która przyjmuje zlecenia i rozdziela je między biorców licencji.
Jaka franczyza się opłaca?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przeanalizować otoczenie ekonomiczne, społeczne, a nawet sytuację zdrowotną w kraju. Przykładowo, pandemia koronawirusa wywołała nadzwyczajny wzrost zakupów internetowych, także spożywczych. To z kolei zwiększyło zapotrzebowanie na firmy kurierskie, które dostarczały paczki z zamówionymi towarami bezpośrednio do domów klientów. Pandemia wciąż trwa. Prawdopodobne, że zainteresowanie zakupami w sieci nie będzie maleć. Jednak, jak długo taki trend się utrzyma? Czy przykładowa franczyza firmy kurierskiej to biznes opłacalny w perspektywie 5 czy 10 lat? Jak można zabezpieczyć go w czasie zastoju czy załamania rynku usług transportowych?
Nie można zapominać też o otoczeniu konkurencyjnym - ile przykładowych firm transportowych pokrywa taki sam obszar rynku jak analizowana firma franczyzowa.
Przykładowe pomysły na biznes a franczyza
Kieruj się aktualną sytuacją i trendami. W minionych miesiącach wiele osób zdecydowało się kupić dom pod miastem czy zamienić dotychczasowe mieszkanie na większe. Agenci nieruchomości mieli więc sporo zleceń, aby wyszukać klientom dogodne oferty. Takie osoby mogą działać jako biorcy franczyzy od firmy pośrednictwa nieruchomości.
Ruch na tym rynku oznacza także wzrost zapotrzebowania na wszelkie usługi budowlane, architektoniczne, wykończeniowe, urządzanie i dekorowanie mieszkań. To szansa dla wykonawców takich prac.
Natomiast posiadacze domów i przyblokowych ogródków na parterze są zainteresowani zagospodarowaniem tych terenów. Ci więc, którzy działają w biznesie ogrodniczym, mają spore pole do popisu i sami mogą stać się franczyzodawcami dla kolejnych osób.
Z kolei pandemiczne przejście szkół na zdalne nauczanie czy system hybrydowy zwiększyło zainteresowanie firmami i osobami, które potrafią zorganizować i prowadzić ciekawe zajęcia edukacyjne, rozrywkowe dla dzieci w internecie.
Gdy franczyza się nie powiedzie
Umowa franczyzy należy do tzw. nienazwanych, nie ma więc szablonu, jak należy ją spisać i co ma zawierać. Niejednokrotnie strony dodają w niej postanowienia na wypadek, gdyby biznes franczyzowy nie wypalił. Lepiej jednak określić je na tyle precyzyjnie, żeby w razie konfliktu nie musieć odwoływać się do sądu.
Strony mogą więc w kontrakcie umówić się kary umowne, gdyby np. biorca bez specjalnie ważnego powodu chciał odstąpić od umowy. Ale uwaga! Kara zastrzegana w umowie powinna precyzyjnie wskazać tytuł do jej naliczenia, jej wysokość albo sztywne kryterium odniesienia. Jeśli tak się nie stanie, powoduje to nieważność takiego zastrzeżenia (art. 58 kodeksu cywilnego). Sądy sumiennie analizują takie postanowienia. Przykładowo Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 30 marca 2017 r. (I ACa 711/16) wskazał, że franczyzobiorca nie musi płacić kary umownej za zerwanie umowy, jeżeli współpraca z franczyzodawcą od dawna się nie układała.
Franczyzobiorca nie może też całkowicie dowolnie kształtować opłat. Przekonała się o tym sieć sklepów spożywczych, która pobierała tzw. opłaty półkowe od producenta mrożonek uzależnione od obrotu. Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lipca 2019 r. (I CSK 289/18) uznał, że operator systemu może odpowiadać za czyn nieuczciwej konkurencji w postaci pobierania opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży.
Kodeks Dobrych Praktyk (KDP), który od niedawna strony mogą dobrowolnie stosować w relacjach franczyzowych, określa, że kary umowne przewidziane w umowie franczyzy muszą być określone proporcjonalnie do wagi naruszeń, za które mają być naliczane. Dodatkowo, art. 21 KDP ogranicza franczyzodawcę w tym zakresie i nie może on nadużywać tytułu do nakładania kar umownych i innych ryczałtowo liczonych obciążeń dla franczyzobiorców.
Franczyza w Polsce - jak dużą ma popularność?
Według portalu pracawsieci system franczyzowy to obecnie bardzo popularna forma biznesu. W kraju działa ponad 63 tys. firm na takiej zasadzie i funkcjonuje ponad 1000 różnych pomysłów, które korzystają z licencji franczyzodawcy.
Portal podaje także ranking 10 najlepszych franczyz w Polsce. Pierwsze 3 miejsca zajmują: Żabka, Carrefour Express oraz McDonald’s. Przedstawia także listę 66 pozostałych ciekawych franczyz na polskim rynku.
