Przeczytasz w 4 min.
Pierwowzorem obecnego systemu PESEL był utworzony na początku lat 70-tych XX wieku system MAGISTER. Jego powołanie było konsekwencją wydarzeń z marca 1968 r. Władza chciała wówczas stworzyć system, który zewidencjonuje wszystkich obywateli z wyższym wykształceniem. MAGISTER oprócz danych wrażliwych zawierał m.in. informacje o przebiegu kariery zawodowej i naukowej. Ponieważ system okazał się przydatnym narzędziem, podjęto decyzję o utworzeniu rejestru wszystkich obywateli PRL. Następcę MAGISTRA nazwano Powszechnym Elektronicznym Systemem Ewidencji Ludności, czyli w skrócie PESEL.
Co oznaczają cyfry numeru PESEL?
Podstawę prawną funkcjonowania numeru PESEL stanowi ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności. W marcu 2015 roku połączono rejestry PESEL z ewidencją dowodów osobistych i aktami stanu cywilnego w jedną bazę – System Rejestrów Państwowych. Wówczas też organem właściwym do nadawania numerów PESEL został minister właściwy ds. informatyzacji (wcześniej był to minister właściwy ds. wewnętrznych). Każdej osobie, której dane są gromadzone w rejestrze, nadaje się numer identyfikacyjny Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności.
Numer ten składa się z 11 cyfr. Sześć pierwszych liczb to data urodzenia - dwie pierwsze cyfry oznaczają rok, następne dwie miesiąc i kolejne dwie datę dzienną. Np. 801020 oznacza, że osoba urodziła się 20 października 1980 roku. Cyfry od 7 do 9 oznaczają numer serii, a 10 płeć. W przypadku kobiet cyfra oznaczająca płeć jest parzysta (0, 2, 4, 6, 8), a u mężczyzny - nieparzysta (1, 3, 5, 7, 9). Ostatnia, jedenasta cyfra, jest cyfrą kontrolną.
Jak sprawdzić poprawność numeru PESEL?
Żeby sprawdzić poprawność numeru PESEL należy każdą z cyfr numeru przemnożyć odpowiednio przez cyfry: 1-3-7-9-1-3-7-9-1-3, a następnie je do siebie dodać. Jeżeli w trakcie mnożenia wyjdzie nam liczba dwucyfrowa, pod uwagę bierzemy tylko ostatnią cyfrę (np. z 24 interesuje nas 4). Następnie uzyskany wynik należy odjąć od liczby 10. I tu ponownie – jeśli w trakcie dodawania uzyskamy liczbę dwucyfrową, pod uwagę bierzemy tylko ostatnią cyfrę. Jeśli otrzymany wynik będzie równy ostatniej liczbie numeru PESEL, to znaczy że numer jest poprawny.
PESEL osób urodzonych po roku 1999 jest skonstruowany według tej samej zasady, przy czym wprowadzono zmianę w przypadku oznaczenia dni miesiąca, czyli 3 i 4 cyfry numeru PESEL. Pierwsze 9 miesięcy roku ma z przodu cyfrę 2 zamiast zera (np. wrzesień to 29), a ostatnie trzy miesiące cyfrę 3 zamiast jedynki (np. grudzień to 32). Na przykład liczba 032811 jest datą urodzenia 11 sierpnia 2003 roku. Zasada ta będzie obowiązywała przy nadawaniu numerów PESEL do roku 2099. W kolejnym stuleciu analogicznie z przodu przed cyfrą oznaczającą miesiąc pojawią się czwórki i piątki, a jeszcze w następnym - szóstki i siódemki.
Kto nadaje numer PESEL?
Numer PESEL nadawany jest z urzędu przez urząd stanu cywilnego przy sporządzaniu aktu urodzenia dziecka. Zasada ta stosowana jest m.in. wobec dzieci obywateli polskich, obywateli Unii Europejskiej oraz cudzoziemców, którzy uzyskali prawo stałego pobytu lub zezwolenie na pobyt stały, osób mających status uchodźcy, ochronę czasową oraz podczas zameldowania na pobyt stały lub czasowy w przypadku osób, które nie mają numeru PESEL. Numer może też zostać nadany na wniosek – w takiej sytuacji należy złożyć odpowiedni dokument w urzędzie gminy, który dokonał zameldowania na pobyt czasowy.
Numer PESEL może zostać zmieniony w trzech sytuacjach: w przypadku błędnej daty urodzenia, zmiany płci lub nadania numeru PESEL na skutek omyłki organu administracji publicznej. W dwóch pierwszych sytuacjach organem właściwym do wystąpienia o zmianę PESEL-u jest kierownik urzędu stanu cywilnego dokonujący zmian w akcie urodzenia. Z kolei w przypadku pomyłki ze strony administracji organem właściwym jest ta instytucja, która przyjęła wniosek o nadanie numeru.
Ustawa z roku 2015 połączyła bazę PESEL, Centralną Ewidencję Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych (CEWiUDO) oraz utworzoną Bazę Usług Stanu Cywilnego (BUSC) w jeden System Rejestrów Państwowych. W rejestrze tym oprócz danych o dacie urodzenia i płci, znajduje się szereg dodatkowych informacji na temat obywateli. To m.in. kraj urodzenia, stan cywilny, obywatelstwo, imię i nazwisko rodowe, informacje o związku małżeńskim, adres zameldowania czy kraj poprzedniego miejsca zamieszkania.
