Rodzaje weksli i zasady ich funkcjonowania

Pokaż więcej

Co to jest weksel?

Weksel jest stosowanym od wieków papierem wartościowym stanowiącym zabezpieczenie umów. Początkowo regulacje dotyczące prawa wekslowego miały charakter lokalny – stosowane były przez pojedyncze miasta. Pierwszy ogólnopaństwowy dokument regulujący zasady stosowania weksli w Polsce został uchwalony w 1775 roku. Obecnie aktem prawnym regulującym kwestie weksli jest ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe. Dokument ten wyróżnia dwa rodzaje weksli:

• weksel trasowany (ciągniony),
• weksel własny (sola).

Zanim przejdziemy do omawiania ich cech, powinniśmy zapoznać się z terminami stosowanymi w prawie wekslowym. Najważniejsze z nich to:

• Trasant – wystawca weksla. Do jego obowiązków należy wykupienie weksla,
• Trasat – osoba wskazana przez trasanta do zapłaty kwoty wskazanej na wekslu,
• Remitent – osoba, na rzecz której ma zostać wypłacone zobowiązanie weksla,
• Indos – przeniesienie własności weksla na inną osobę,
• Awal – czyli poręczenie wekslowe. Awalista to osoba, która ręczy za weksel,
• Regres – zwrotne poszukiwanie, występuje gdy upływa termin płatności weksla. Regresant to dłużnik, a Regredient wierzyciel wekslowy.

Nazwa weksel pochodzi od niemieckiego słowa Wechsel, które oznacza „zmianę”. Weksel jest papierem wartościowym, który obliguje jedną ze stron do bezwarunkowego spłacenia określonej sumy we wskazanym terminie stronie przeciwnej. Cechą charakterystyczną weksla jest jego bezwarunkowość – weksel nie jest związany z jakimikolwiek innymi dokumentami (np. umowami). Wystawcami weksla mogą być osoby fizyczne (dokument podpisuje wystawca), podmioty gospodarcze (dokument podpisuje osoba upoważniona) i spółki cywilne (dokument podpisują wspólnicy, którzy zdecydowali się być trasantami).

Rodzaje weksli

Wyróżniamy dwa rodzaje weksli: własny i trasowany. Różnią się one podmiotem, która zobowiązuje się do zapłacenia sumy wekslowej. W przypadku weksla własnego (zwanego też sola), jego wystawca (trasant) jest jednocześnie dłużnikiem i na jego barkach spoczywa obowiązek uregulowania należności wekslowej. Z kolei w przypadku weksla trasowanego (zwanego też ciągnionym, przekazanym), dłużnikiem jest osoba trzecia (trasat) wskazana przez trasanta do opłacenia weksla. W obu przypadkach warunkiem koniecznym jest podpisanie weksla przez trasanta lub trasata.

Do 2007 roku istniały urzędowe blankiety wekslowe, ale obecnie nie ma już jednolitego wzoru takiego dokumentu. Weksel może być wystawiony na zwykłej kartce papieru, przy czym Prawo wekslowe definiuje jakie elementy powinien zawierać taki dokument.

Weksel trasowany zawiera:

• nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono,
• polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
• nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata),
• oznaczenie terminu płatności,
• oznaczenie miejsca płatności,
• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana,
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,
• podpis wystawcy.

Weksel własny zawiera:

• nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono,
• przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
• oznaczenie terminu płatności,
• oznaczenie miejsca płatności,
• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana,
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,
• podpis wystawcy.

W przypadku, gdy na wekslu nie zamieszczono terminu płatności, dokument taki uznaje się za płatny za okazaniem. Z kolei jeżeli w dokumencie nie zostanie oznaczone miejsce płatności, uznaje się, że jest to miejsce zamieszkania trasata. Ponadto w wekslu mogą znaleźć się dodatkowe elementy, czyli tzw. klauzule wekslowe, które służą zabezpieczeniu stron transakcji. Klauzule te dzielą się na:

• wekslowo skuteczne – czyli takie, które wywołują określone skutki prawne. Jest to na przykład klauzula domicylu wskazująca osobę trzecią, która zobowiązuje się przyjąć płatność wekslową, klauzula zakazująca dalszego zbywania weksla „nie na zlecenie” czy klauzula wtórnikowa zakazująca wystawiania więcej niż jednego weksla,
• wekslowo obojętne – czyli takie, które nie wywołują skutków z punktu widzenia prawa wekslowego. Jest to na przykład klauzula zapłaty w walucie obcej czy klauzula odsetkowa w której wystawca zastrzega oprocentowanie sumy wekslowej,
• klauzule zakazane – czyli takie, których zamieszczenie powoduje nieważność weksla, na przykład uzależniające ważność weksla od jakiegokolwiek warunku.

Przenoszenie praw weksla na inną osobę lub podmiot nazywa się indosem. Pierwszy indos musi zawsze pochodzić od remitenta lub wystawcy weksla. Osoba, która zbywa weksel nazywa się w takim przypadku indosantem (inaczej żyrantem), a przyjmujący weksel indosatariuszem (żyrantariuszem). Indos musi być bezwarunkowy i przenosić całość kwoty weksla na drugą osobę. W przypadku odmowy zapłaty należności przez głównego dłużnika, odpowiedzialność za wystawiony weksel spada na indosanta.

Oddzielnym typem weksla jest weksel in blanco (niezupełny). Jest to weksel, który nie zawiera wszystkich elementów określonych przez Prawo wekslowe. Najczęściej brakującym elementem jest suma wekslowa. Weksel in blanco powiązany jest z tzw. deklaracją wekslową. Dokument ten określa warunki, od których spełnienia zależy prawo wypełnienia weksla i sumę na jaką może być wystawiony weksel. W chwili uzupełnienia brakujących elementów weksla in blanco, weksel staje się automatycznie wekslem zwykłym. Weksel in blanco niezabezpieczony deklaracją wekslową stwarza ryzyko, że remitent wpisze tam inną sumę niż ta, która została ustnie umówiona z trasatem.

Do czego służy weksel?

Weksle wystawiane są najczęściej jako zabezpieczenie pożyczki lub w sytuacji, gdy nabywca towaru nie ma wystarczających środków na pokrycie zamówienia. W przypadku braku gotówki weksel stosowany jest jako substytut tradycyjnego pieniądza. Najczęściej weksle stosuje się w obiegu prywatnym, jako zabezpieczenie umów. Banki z reguły preferują inne formy zabezpieczeń kredytów w umowach z klientami indywidualnymi, np. hipotekę ustanowioną na nieruchomości.