Rodzaje zasiłków ZUS i pomocy społecznej, czyli świadczenia socjalne dostępne w Polsce w roku 2023

Pokaż więcej

Zasiłki w Polsce 

Zasiłki można zasadniczo podzielić na wypłacane przez gminne instytucje pomocy społecznej oraz wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W tym materiale na Kapitalni.org przedstawiamy listę, która obejmuje rodzaje zasiłków dostępne w Polsce w roku 2023. Po więcej informacji na temat konkretnego rodzaju zasiłku zapraszamy do dedykowanych artykułów. 

Rodzaje zasiłków

Świadczenia socjalne, o które może ubiegać się potrzebujący wsparcia obywatel obejmują: zasiłek rodzinny, zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy, zasiłek celowy, zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek opiekuńczy, zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński oraz zasiłek pogrzebowy. Podzielmy je na dwie grupy, według kryterium instytucji nadzorującej ich wypłaty.

Zasiłki ZUS

Rodzaje zasiłków ZUS obejmują aktualnie kilka pozycji z poniższej listy. Sprawdź, czy możesz się o nie ubiegać.

• zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego - przysługuje, gdy obejmuje cię obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe. Dzieje się tak, gdy jesteś pracownikiem, członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, odbywasz służbę zastępczą albo – to w ramach ciekawostki - jesteś małżonkiem Prezydenta RP. Prawo do tego zasiłku nabywasz po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Tego rodzaju zasiłek możesz otrzymać również, gdy obejmuje cię dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, a więc gdy wykonujesz pracę nakładczą, pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, gdy współpracujesz z osobą, która wykonuje taką umowę albo jesteś nianią, czyli pracujesz na podstawie umowy uaktywniającej, prowadzisz pozarolniczą działalność gospodarczą, współpracujesz z osobą, która prowadzi taką działalność, współpracujesz z osobą korzystającą z ulgi na start, wykonujesz odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. Ten rodzaj zasiłku należy ci się także, gdy jesteś duchownym albo doktorantem, który rozpoczął studia doktoranckie nie wcześniej niż w roku akademickim 2019/2020. Prawo do tego zasiłku nabywasz po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

W określonych przypadkach ten rodzaj zasiłku przysługuje bez okresu wyczekiwania (30 lub 90 dni). Można pobierać go przez 182 lub 270 dni, a jego wysokość wyniesie 80 lub 100 procent podstawy wymiaru.

• zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego – to świadczenie socjalne, które możesz uzyskać, jeśli jesteś pracownikiem, członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, odbywasz służbę zastępczą, wykonujesz pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, jeśli współpracujesz z osobą, która wykonuje taką umowę lub pracujesz na podstawie umowy uaktywniającej, np. jako niania, jeśli prowadzisz pozarolniczą działalność lub współpracujesz z kimś, która taką działalność prowadzi, wykonujesz odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, jesteś duchownym, pobierasz uposażenie jako poseł albo senator, pobierasz jedno ze stypendiów: sportowe, jako słuchacz Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot, studiów podyplomowych na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Do tego rodzaju zasiłku masz prawo, jeśli w trakcie trwania ubezpieczenia wypadkowego stałeś się niezdolny do pracy na skutek wypadku przy pracy albo choroby zawodowej i otrzymałeś z tego powodu zwolnienie lekarskie. Jego wysokość to 100 procent podstawy wymiaru.

• Kolejny rodzaj zasiłku to świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego. Otrzymasz je, gdy jesteś pracownikiem, wykonujesz pracę nakładczą, jesteś członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, pracujesz odpłatnie na podstawie skierowania do pracy, gdy odbywasz karę pozbawienia wolności lub jesteś tymczasowo aresztowany, pracujesz na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, albo współpracujesz z taką osobą, w tym pracujesz na podstawie umowy uaktywniającej, np. jesteś nianią, prowadzisz pozarolniczą działalność lub współpracujesz z taką osobą, jesteś duchownym albo odbywasz służbę zastępczą.

Zasiłek jest wypłacany w sytuacji, gdy wygasł twój zasiłek chorobowy a wciąż jesteś niezdolny do świadczenia pracy, zaś dalsze leczenie daje szansę odzyskania tej zdolności. Możesz je uzyskać także wtedy, gdy zasiłek chorobowy się skończył a ubiegasz się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, zaś dalsze leczenie to szansa na odzyskanie tej zdolności. Świadczenie rehabilitacyjne można otrzymywać maksymalnie przez jeden rok. Wynosi od 75 do 100 procent podstawy wymiaru.

• Z kolei świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje tej samej grupie osób, co opisany wyżej zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego. Można pobierać je przez maksymalnie jeden rok w wysokości 100 procent podstawy wymiaru.

• Zasiłek opiekuńczy - kolejna forma wsparcia pobierana z ZUS - który wynosi 80 procent podstawy wymiaru wypłaca się za każdy dzień, w którym sprawujesz opiekę nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny - także wtedy, gdy dzieje się to w dni ustawowo wolne od pracy. Mogą z niego skorzystać osoby, które są objęte (obowiązkowym albo dobrowolnym) ubezpieczeniem chorobowym (grupa wskazana powyżej). Prawo do tego zasiłku mają po równo: matka i ojciec, ale tylko jedno z nich może otrzymać wsparcie finansowe za konkretny dzień opieki. Zasiłek otrzymuje się maksymalnie przez 14, 30 lub 60 dni w roku kalendarzowym - zależnie od wieku i stanu zdrowia osoby pod opieką. Warto wiedzieć, że rozwinięciem tej formy świadczenia socjalnego jest dodatkowy zasiłek opiekuńczy. Do jego wypłaty dochodzi w sytuacji, gdy matka dziecka, która pobiera zasiłek macierzyński w czasie 8 tygodni po porodzie, nie może opiekować się nowo urodzonym dzieckiem. Zasiłek otrzymuje ubezpieczony ojciec dziecka albo inny członek najbliższej rodziny. Na czas opieki musi on jednak przerwać zatrudnienie lub inną działalność zarobkową, aby zaopiekować się dzieckiem. 

• Świadczenia socjalne wypłacane przez ZUS obejmują zasiłek wyrównawczy. Trafia on wyłącznie do ubezpieczonych, którzy są pracownikami ze zmniejszoną sprawnością do pracy, których wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy to różnica między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem wypłaconym przez 12 miesięcy kalendarzowych przed rehabilitacją a wynagrodzeniem miesięcznym osiąganym podczas pracy z obniżonym wynagrodzeniem. Należy się uprawnionym przez okres rehabilitacji zawodowej od dnia jej rozpoczęcia do maksymalnie 24 miesięcy.

• Zasiłek macierzyński to świadczenie socjalne, które trafia do osób objętych obowiązkowym albo dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Przysługuje za czas, jaki odpowiada okresom urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego albo urlopu ojcowskiego. Jeśli jesteś w grupie osób mających prawo do niego nie ma znaczenia, jak długo jesteś objęty/objęta ubezpieczeniem chorobowym. Zależnie od wymiaru urlopu zasiłek macierzyński wynosi od 70 do 100 procent podstawy wymiaru.

• Gdy dochodzi do straty bliskich pomocą finansową jest zasiłek pogrzebowy. Trafi do członka rodziny, pracodawcy, domu pomocy społecznej, gminy, powiatu, osoby prawnej kościoła lub związku wyznaniowego albo do osoby obcej - jeśli poniosły koszty pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy może wynieść maksymalnie 4 tysiące złotych. Wniosek o niego (na druku Z-12) należy złożyć do 12 miesięcy od śmierci osoby, za której pogrzeb zapłaciłeś.   

Podstawa wymiaru składek - co to jest

W tekście wielokrotnie wskazujemy, że zasiłek jest liczony od podstawy wymiaru. Z tego powodu należy wyjaśnić, że podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, czyli kwotą, od której oblicza się składkę na to ubezpieczenie, jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników. Ta jest opisana szczegółowo (i osobno dla każdej grupy uprawnionych) w art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Dlaczego ZUS odmawia wypłaty zasiłku chorobowego 

Na stronach internetowych ZUS można znaleźć szczegółowe opisy sytuacji, w których nie posiadasz prawa do zasiłku. Przykładowo nie zyskujesz go za okres niezdolności do pracy, za który zachowujesz prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych albo w którym przebywasz na urlopie bezpłatnym lub urlopie wychowawczym, albo w którym jesteś tymczasowo aresztowany lub odbywasz karę pozbawienia wolności (z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób, które wykonują odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania), albo która przypada w czasie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który nie zachowujesz prawa do wynagrodzenia, w okresie od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę, pisemnego porozumienia o kontynuowaniu stosunku pracy na dotychczasowych zasadach do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego albo do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego lub rozwiązania umowy o pracę na czas określony, która powstała w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia (stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu). Nie otrzymasz zasiłku chorobowego za okres pierwszych pięciu dni, jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana nadużyciem alkoholu (fakt ten jest stwierdzony przez lekarza kodem ‘’C” w zaświadczeniu lekarskim lub w odpowiednim postępowaniu, np. mającym na celu ustalenie okoliczności wypadku), objęty zwolnieniem lekarskim, które zostało sfałszowane albo objęty zwolnieniem lekarskim, w czasie którego wykonywałeś pracę zarobkową lub wykorzystywałeś to zwolnienie niezgodnie z jego celem, co zostało stwierdzone podczas kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy przeprowadzonej przez płatnika zasiłku. Jak widać lista przypadków, gdy ZUS omawia wypłaty zasiłku chorobowego nie jest szczególnie krótka. 

Zasiłki z pomocy społecznej

Świadczenia socjalne realizowane przez lokalne ośrodki pomocy społecznej można podzielić na finansowe oraz niepieniężne. W drugiej grupie znajdą się m. in. praca socjalna, bezpłatne poradnictwo specjalistyczne, dostęp do posiłków, schronienia czy niezbędnych ubrań. 

Jeśli chodzi o świadczenia pieniężne uprawnieni mogą ubiegać się o

• zasiłek stały, czyli pomoc pieniężna dla pełnoletniej osoby całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, przy czym maksymalna wysokość tego wsparcia wynosi aktualnie XXX zł miesięcznie,
• zasiłek okresowy, czyli świadczenie tymczasowe udzielane, według indywidualnej oceny sytuacji, osobom i rodzinom ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność czy bezrobocie,
• trzeci rodzaj świadczenia, czyli zasiłek celowy może - jest to bowiem świadczenie uznaniowe - trafić do uprawnionych w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Może być przyznany w szczególności na pokrycie kosztów leków oraz leczenia, remontu mieszkania, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, a także kosztów pogrzebu. Formą zasiłku celowego jest tzw. specjalny zasiłek celowy. Przyznaje się go w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobom, których zarobki są wyższe niż określone w ustawowych progach dochodowych.

Pieniężne świadczenia socjalne ze strony ośrodków pomocy społecznej obejmują także zasiłek albo pożyczkę na ekonomiczne usamodzielnienie, finansową pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców - uchodźców oraz wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd.  

Wszystkie te świadczenia są uregulowane ustawą o pomocy społecznej (art. 36). 

Czy świadczenia socjalne wlicza się do dochodu?

Reguluje to wspomniana wyżej ustawa o pomocy społecznej. Zgodnie z brzmieniem art.8 pkt.4 do dochodu NIE wlicza się między innymi: jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego, zasiłku celowego, pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty, wartości świadczenia w naturze, świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych, dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego, świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, świadczenia pieniężnego, o którym mowa w ustawie o Karcie Polaka, nagrody specjalnej Prezesa Rady Ministrów.    

Świadczenia socjalne – podsumowanie

Podsumowując niniejszy artykuł warto podkreślić, że zasiłki udzielane zarówno przez ZUS, jak też ośrodki pomocy społecznej to świadczenia socjalne na wypadek, gdy znajdujesz się w niepomyślnej sytuacji życiowej. Są regulowane różnymi ustawami (zwłaszcza o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o pomocy społecznej), ale wszystkie zawierają listę warunków, które trzeba spełnić, by móc ubiegać się i w efekcie otrzymać finansowe wsparcie. 

Rodzaje zasiłków - podstawa prawna

• Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887) - link 
• Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593) - link