Przeczytasz w 5 min.
Wymiana zamiast pieniędzy
To właśnie jest cecha charakterystyczna takich umów - żadne świadczenie nie polega na zapłacie ceny. W barterze co do zasady nie występują rozliczenia pieniężne, ale w towarze czy usługach. Umowa barterowa to wyłącznie transakcja bezgotówkowa. Odbywa się na zasadzie wymiany: towar za towar czy usługa za usługę lub obie te formy dóbr w zamian za inne dobra drugiej strony.
Przykładowo za całoroczną akcję reklamową w ogólnopolskiej gazecie deweloper oddaje redakcji duże mieszkanie na własność.
Również w codziennym życiu osoby fizyczne często przeprowadzają podobną wymianę, np. za lekcje udzielane dzieciom sąsiad oddaje korepetytorowi najnowsze książki z własnej biblioteki. Nie ma tu zapłaty finansowej za szlifowanie wiedzy uczniów, ale świadczenie w naturze.
Taką umowę można zawrzeć zarówno na czas określony, jak i nieokreślony. Zgodnie jednak z art. 365 [1] k.c. zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa, gdy dłużnik lub wierzyciel je wypowiedzą przy zachowaniu terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych. Jeśli takich terminów nie ma, kontrakt wygasa niezwłocznie po jego wypowiedzeniu.
Do zawarcia umowy barterowej nie jest wymagana żadna forma. Jeśli strony decydują się na jej postać pisemną, która pozwala stronom m.in. udowodnić swoje ewentualne roszczenia, to powinna ona spełniać wszystkie wymogi dla kontraktu cywilnego.
Jednak w pewnych sytuacjach przepisy wymagają określonej formy. W umowie barterowej, w której świadczenie jednej ze stron polega na przeniesieniu własności nieruchomości bądź użytkowania wieczystego, musi się to odbyć poprzez akt notarialny (art. 158 k.c. oraz art. 237 k.c. w zw. z art. 158 k.c.). Gdy zaś barter obejmuje zbycie przedsiębiorstwa (art. 75 [1] k.c.), niezbędna jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Treść umowy
Pisemna umowa barterowa określa datę i miejsce jej zawarcia, wskazuje strony oraz przedmiot umowy, czyli to, co będą one między sobą wymieniać. Kontrahentami w umowie barterowej mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale ustawa przyznaje im zdolność prawną.
W praktyce barter to najczęściej umowa dwustronna między przedsiębiorcami. Jej specyfika polega na tym, że każda ze stron jest jednocześnie usługodawcą (bądź zbywcą) oraz usługobiorcą (nabywcą) i zobowiązuje się świadczyć oznaczone towary (usługi) w zamian za świadczenie oznaczonych towarów (usług) drugiej strony (towar lub usługa za towar lub usługę). Ekwiwalentem pieniądza jest tu towar lub usługa.
Ponieważ w kodeksie cywilnym nie ma precyzyjnych regulacji o samej umowie barterowej, to strony powinny maksymalnie zagwarantować sobie, aby wzajemnie ją wykonać. Umowa ma więc precyzyjnie określać rodzaj świadczonych usług, terminy i sposób ich realizacji oraz związane z tym uprawnienia stron. Tu chodzi m.in. o to, aby wskazać, co się stanie, gdy strony nie zrealizują w całości lub w części postanowień barteru. Można więc w tym kontrakcie przewidzieć np. kary umowne z tytułu jego niewykonania lub nienależytego wykonania. Po pierwsze motywuje to strony do właściwego działania, a po drugie - ułatwia stronie będącej wierzycielem dochodzenie roszczeń, gdy umowa jest niewłaściwie realizowana.
Usługi, do których świadczenia zobowiązują się strony umowy barterowej, mogą także dotyczyć odrębnej regulacji z kodeksu cywilnego, np. przewozu, spedycji. Wtedy – choć nie reguluje tego wprost sama umowa barterowa – odpowiednio stosuje się przepisy kodeksowe o świadczeniu tych usług. Jeżeli natomiast przedmiotem barteru jest wymiana usług, których nie regulują odrębne przepisy, to do zagadnień nieobjętych samą umową barterową odnosić się będą przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.).
Podobna wartość świadczeń
Co do zasady świadczenia w umowach barterowych mają ekwiwalentną wartość. Gdy jednak nie można wymienić towarów lub usług o takiej samej wartości, strony posłużą się instrumentami, które zapewnią równowagę ekonomiczną kontraktu. Wolno więc zastosować dopłaty jako dodatkowe świadczenie pieniężne w stosunku do strony, której towar lub usługa mają niższą wartość. Taka dopłata w umowie barterowej stanowi jednak tylko uzupełnienie i nie może przewyższać wartości samego towaru lub usługi. W przeciwnym razie taką transakcję należy uznać za sprzedaż czy świadczenie usług za wynagrodzeniem.
Równowagę ekonomiczną zobowiązań w umowie barterowej zapewni także obciążenie tylko jednej ze stron kosztami transakcji.
Podatki
Nawet jeżeli umowę barterową zawierają przedsiębiorcy w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, nie znikają ich obowiązki podatkowe. Dla celów rozliczeniowych wystawiają sobie wzajemnie faktury VAT. Robią to nawet wtedy, gdy przy barterze nie przewidują żadnych dopłat czy wyrównania pieniężnego. Ponieważ każda ze stron umowy jest jednocześnie sprzedawcą i nabywcą, trzeba wystawić dwie faktury.
Przy transakcji barterowej stawka podatku zależy od tego, co jest przedmiotem takiej umowy (dostawa lub świadczenia usług). Sprzedawca stosuje taką stawkę VAT, jaka wynika z przepisów o VAT dla konkretnego rodzaju czynności opodatkowanej (dostawa towaru lub wykonanie usługi).
