Urlop macierzyński - wyjaśniamy, jak obliczyć, jak wypełnić wniosek oraz kto go płaci

Pokaż więcej

Co to jest urlop macierzyński

Urlop macierzyński to niezbywalne świadczenie przysługujące matce dziecka, zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Zagadnienia związane z tym rodzajem wolnego reguluje dział ósmy kodeksu pracy (dalej: Ustawa), generalnie poświęcony uprawnieniom pracowników związanym z rodzicielstwem. Artykuł 177 kodeksu pracy gwarantuje kobiecie w ciąży i podczas urlopu macierzyńskiego trwałość posady. Pracodawca nie może w tym czasie wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Co więcej, już na dwa tygodnie od złożenia wniosku o urlop macierzyński pracodawca nie może czynić przygotowań do zakończenia współpracy z pracownicą.  

Uwaga: wyjątek od powyższej zasady stanowi sytuacja, gdy rozwiązanie angażu następuje bez wypowiedzenia z winy pracownicy i reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa zgodzi się na takie rozstanie.

Po przerwie macierzyńskiej gwarancję powrotu do pracy zapewnia art. 186[4] kodeksu pracy. Wynika z niego, że po zakończeniu urlopu macierzyńskiego (lub innych związanych z rodzicielstwem) zatrudniający umożliwia matce dziecka świadczenie pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeżeli jest to niemożliwe, musi powierzyć jej stanowisko równorzędne z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu macierzyńskiego lub pracę na innym stanowisku, które odpowiada kwalifikacjom zawodowym pracownika. Jest przy tym zobowiązany zapewnić jej wynagrodzenie za pracę, jakie otrzymywałaby, gdyby nie korzystała z urlopu macierzyńskiego.

Jak długo twa urlop macierzyński

Wymiar urlopu macierzyńskiego wynika wprost z liczby dzieci, które przyszły na świat w trakcie jednego porodu i wynosi od 20 do 37 tygodni. Szczegółowo przedstawiamy to w tabelce poniżej

Urlop macierzyński wynosi od 20 tygodni, czyli w przybliżeniu 5 miesięcy do 37 tygodni, a więc około 9 miesięcy. Planując go warto pamiętać, że przed prognozowaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego!  

Jak obliczyć urlop macierzyński

Odpowiedź na pytanie, jak obliczyć urlop macierzyński wynika wprost z przedstawionej powyżej tabeli. Jego długość wynika z liczby urodzonych dzieci. Dokładne ułożenie w kalendarzu musi uwzględniać maksymalny dopuszczalny limit urlopu przed porodem (6 tygodni). Jeżeli zatrudniona nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed porodem to urlop macierzyński rozpoczyna w dniu narodzin dziecka. Dla obliczeń należy przyjąć, że tydzień urlopu macierzyńskiego odpowiada 7 dniom liczonym od pierwszego dnia tego urlopu.

Urlop macierzyński to świadczenie po części niezbywalne. Po porodzie matka musi obowiązkowo wykorzystać 14 tygodni urlopu! Ma prawo zrezygnować z pozostałych 6 (lub więcej, gdy urodziła kilkoro dzieci) tygodni i powrócić do pracy, pod warunkiem, że pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową (art. 180 par. 4 Ustawy). 

Urlop macierzyński a choroba matki lub śmierć dziecka 

Regulując zagadnienia związane z rodzicielstwem ustawodawca przewidział trudne sytuacje, kiedy urlop macierzyński może lub musi trwać krócej. Dzieje się tak, gdy dochodzi do hospitalizacji lub śmierci matki albo dziecka. Podobna zasada obowiązuje, gdy matka porzuca swoje dziecko albo staje się niezdolna do samodzielnej egzystencji. Oto możliwe scenariusze.

Hospitalizacja dziecka. Dziecko trafia do placówki szpitalnej, gdy pracownica wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Matka może przerwać korzystanie z urlopu macierzyńskiego a pozostałą jego część może wykorzystać w terminie późniejszym - po wyjściu potomka ze szpitala.

Hospitalizacja matki. Pracownika przebywa w szpitalu lub zakładzie leczniczym. Może przerwać korzystanie z urlopu macierzyńskiego na czas pobytu w placówce, po wykorzystaniu 8 tygodni tego urlopu po porodzie. Warunkiem przerwania urlopu macierzyńskiego w takim przypadku jest, aby część urlopu macierzyńskiego za ten okres wykorzystał pracownik - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik - inny członek najbliższej rodziny.    

Śmierć dziecka przed upływem 8 tygodni życia lub urodzenie martwego dziecka. W tej niezwykle trudnej sytuacji urlop macierzyński może trwać przez 8 tygodni po porodzie, jednak nie krócej niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Jeśli śmierć dziecka następuje po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.

Śmierć matki. W tej sytuacji urlop macierzyński przysługuje w wymiarze pozostającym od dnia śmierci matki, ojcu wychowującemu dziecko albo zatrudnionemu na etacie innemu członkowi najbliższej rodziny.

Niezdolność matki do samodzielnej egzystencji. Pracownica legitymująca się orzeczeniem o takiej niezdolności, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. Może to zrobić, jeżeli pozostałą jego część wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo pracownik – inny członek najbliższej rodziny, a przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka albo ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Porzucenie dziecka przez matkę. Wówczas prawo do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego pozostałej od dnia porzucenia trafia do ojca dziecka lub innego członka rodziny sprawującego opiekę nad nim.

Skrócony urlop macierzyński po 8 tygodniach - przykład  

Przyjrzyjmy się, na przykładzie porzucenia dziecka, obliczaniu prawa do urlopu macierzyńskiego, który przypadnie ojcu potomka lub innemu członkowi rodziny sprawującemu opiekę nad tym dzieckiem. Zatrudniona urodziła dziecko 1 stycznia 2023 roku i od tego dnia przebywała na urlopie macierzyńskim. W dniu 5 stycznia 2023 roku porzuciła dziecko. Ojciec dziecka, który je wychowuje albo inny członek najbliższej rodziny (może to być pracująca na etacie babcia dziecka), będzie mógł ubiegać się o urlop macierzyński dopiero po 8 tygodniach urlopu macierzyńskiego przysługującego matce. Oznacza to, że po pozostałą jego część będzie mógł ubiegać się od 25 lutego 2023 roku.

Urlop macierzyński - dlaczego minimum 8 tygodni?

Jak widać na powyższych scenariuszach, urlop macierzyński po porodzie nie może trwać krócej niż 8 tygodni. Tyle bowiem wynoszą medyczne wskazania dla okresu połogu, czyli czasu po ciąży i porodzie, w którym cofają się anatomiczne, morfologiczne i czynnościowe zmiany, a organizm wraca do stanu sprzed ciąży

Urlop macierzyński a zasiłek za ten rodzaj wolnego od pracy

W parze z urlopem macierzyńskim idzie zasiłek macierzyński. Ważne, że o ile urlop i ochrona zatrudnienia przysługują pracownicom na etacie, to prawo do zasiłku przysługuje każdej matce, która podlegała obowiązkowemu lub dobrowolnemu ubezpieczeniu. Mają więc do niego prawo także osoby zatrudnione na podstawie umów-zlecenia czy prowadzące JDG.

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za urlop macierzyński pokrywa się z całym wymiarem tego urlopu i przy jednym dziecku wynosi 20 tygodni. 

Zasiłek macierzyński może być wypłacany dłużej niż tylko za urlop macierzyński. Odpowiada okresom: urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego. 

Zasiłek macierzyński przysługuje niezależnie od tego, jak długo trwało ubezpieczenie chorobowe. Jeśli kobieta urodziła dziecko dzień po tym, gdy zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego albo zgłosił ją do niego płatnik składek, i tak otrzyma zasiłek macierzyński.

Ile wynosi zasiłek za urlop macierzyński 

Zasiłek macierzyński za okres ustalony w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Tę podstawę dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za:

• okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy albo
• pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia.

Wysokość zasiłku będzie inna, gdy matka dziecka planuje od razu po urlopie macierzyńskim rozpocząć urlop rodzicielski.

Jakie dokumenty są potrzebne do wypłaty zasiłku macierzyńskiego?

Zgodnie z art. 53 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2017 r., poz. 1368 t.j.) dokumentami wymaganymi do wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego są:

• zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu – gdy matka występuje o zasiłek macierzyński za okres przed porodem,
• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona przez płatnika składek albo ZUS za zgodność z oryginałem – gdy matka występuje o zasiłek macierzyński za okres od dnia porodu.

Kto płaci urlop macierzyński

Mówiąc o płaceniu za urlop macierzyński mamy na myśli wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Możliwe są dwa scenariusze. Zasiłek za urlop macierzyński jest ustalany i wypłacany albo przez pracodawcę - gdy zatrudnia (i zgłasza do ubezpieczenia) więcej niż 20 pracowników, albo przez ZUS – gdy mowa o firmach zatrudniających mniej osób, osobach na JDG, duchownych lub zatrudnionych w Polsce przez podmioty zagraniczne. Ilość osób w firmie ustala się na 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego.

Jak zgłosić urlop macierzyński

Co do zasady urlop macierzyński przysługuje nie później niż od dnia porodu przez przynajmniej 20 tygodni (z czego 14 to świadczenie niezbywalne). Przepisy dopuszczają jednak przejście na macierzyński do 6 tygodni przed planowaną datą porodu. Urlop macierzyński to czas, gdy matce należy się zasiłek macierzyński, który jest wypłacany przez ZUS lub przez pracodawcę.

Aby potwierdzić swoje prawo do tego zasiłku trzeba złożyć wniosek, którego częścią będzie albo zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu – gdy o zasiłek macierzyński występuje się za okres przed porodem, albo odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona przez płatnika składek albo ZUS za zgodność z oryginałem - w przypadku, gdy wniosek o zasiłek składa się za okres od dnia porodu. Jeśli dziecko rodzi się za granicą ZUS lub pracodawca zażądają analogicznych zaświadczeń od zagranicznego zakładu leczniczego. Jeśli zasiłek macierzyński będzie wypłacać ZUS, niezależnie od powyższego wniosku niezbędne jest dostarczenie zaświadczenia płatnika składek (pracodawcy) wystawionego na druku urzędowym ZUS Z-3. 

Powyżej opisaliśmy część możliwości ubiegania się o zasiłek macierzyński. Dodatkowe dokumenty (w tym oświadczenia) będą potrzebne, m.in, gdy dochodzi do śmierci matki dziecka, porzucenia dziecka przez matkę lub gdy matka jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. 

Należy pamiętać, że kiedy zasiłek za urlop macierzyński jest wypłacany przez ZUS, odpowiednie wyżej wymienione dokumenty niezbędne do ustalenia prawa i wypłaty tego zasiłku są składane przez ubezpieczonego (jako oświadczenia) oraz wystawiane przez lekarza albo płatnika składek (jako zaświadczenia). Mogą być złożone w formie papierowej lub w formie dokumentu elektronicznego uwierzytelnionego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego ePUAP przekazanego na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS przez profil PUE ZUS.

Sprawdź, jakie są rodzaje zasiłków z ZUS i pomocy społecznej

Jak wypełnić wniosek o urlop macierzyński

Dobrze wypełniony wniosek o urlop macierzyński zawiera wszystkie dokumenty wyszczególnione przez ZUS, których lista wynika z konkretnej sytuacji matki dziecka. Zasadniczo jest to zaświadczenie lekarskie o planowanej dacie porodu lub skrócony odpis aktu urodzenia dziecka. We wniosku składanym do pracodawcy uwzględnia się również dane osobowe zatrudnionej matki (w tym nr PESEL) i datę planowanego rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego.  

Po udzieleniu urlopu macierzyńskiego, pracodawca dysponując wnioskiem matki przekazuje wypłatę zasiłku macierzyńskiego do ZUS, składając dodatkowe zaświadczenie na druku ZUS Z-3. Umieszcza w nim informację o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego lub załącza odrębne zaświadczenie o udzielonym urlopie. 

Wypełniając dokumenty warto zadbać o podanie numeru rachunku bankowego, na który ma być przekazywany zasiłek macierzyński. W przeciwnym razie pieniądze będę dostarczane przekazem pocztowym na podany we wniosku adres.

Jak złożyć wniosek o urlop macierzyński

Matki zatrudnione na etacie w firmach zatrudniających więcej niż 20 osób składają dokumenty u pracodawcy. W pozostałych przypadkach dostarczają je bezpośrednio do ZUS. Muszą jednak pamiętać o obowiązkowym druku ZUS Z-3, wypełnionym przez pracodawcę.

Urlop macierzyński a urlop rodzicielski

Zgodnie z kodeksem pracy rodzice dziecka mają prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, który przy jednym potomku wynosi 41 tygodni. To łączna pula do podziału między oboje rodziców, którzy na urlopie mogą przebywać w tym samym czasie. Uwaga: każde z nich ma wyłączne prawo do wykorzystania minimum 9 tygodni wolnego od pracy. 

Urlop macierzyński a urlop wychowawczy

Gdy dobiegają końca urlop macierzyński i rodzicielski pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo wystąpić o bezpłatny urlop wychowawczy, aby osobiście opiekować się dzieckiem. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Urlop wychowawczy może trwać do 36 miesięcy i udziela się go nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Urlop macierzyński - podstawa prawna

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93) – link

• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 Nr 137 poz. 887) – link