Bilans - co to znaczy w praktyce?

Najprościej bilans finansowy firmy określić jako zestawienie, które pokazuje stan jej aktywów i pasywów w określonej dacie.

Bilans - jak go zrobić

Zasady sporządzania bilansu przedsiębiorstwa reguluje ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (rozdział 5). Są w niej ujęte między innymi przepisy stosowane w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości (MSR). W dalszej części tego artykułu znajdziesz także: bilans przykład, jak go należy sporządzić.

Składniki bilansu małej firmy

Każda, nawet najmniejsza firma (w tym jednoosobowa działalność gospodarcza), która prowadzi (z obowiązku lub z wyboru) księgowość według zasad pełnej rachunkowości, sporządza bilans finansowy. Oznacza to, że nawet mała jednostka musi w takim dokumencie wpisać dane o stanie swojego majątku (posiadanych aktywach) i źródłach jego finansowania (pasywach jednostki). To tzw. bilans uproszczony dla jednostek mikro. Struktura bilansu takiej firmy jest zdecydowania prostsza niż na przykład dla banków czy towarzystw ubezpieczeniowych. Taki bilans uproszczony sporządza się według załącznika nr 4 do ustawy o rachunkowości.

Bilans małej spółki może mieć formę dwukolumnową. Pierwszą kolumnę stanowią AKTYWA w podziale na:

A. Aktywa trwałe, w tym środki trwałe,
B. Aktywa obrotowe, w tym: zapasy, należności krótkoterminowe,
C. Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy,
D. Udziały (akcje) własne
oraz Aktywa razem.

Po drugiej stronie (w drugiej kolumnie) - PASYWA bilansu, a wśród nich:
A. Kapitał (fundusz) własny, w tym: kapitał (fundusz) podstawowy
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania, w tym: rezerwy na zobowiązania, zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek,
oraz Pasywa razem.

Bilans zamknięcia, ale nie tylko

Bilans sporządza się na początek (bilans otwarcia) i koniec (bilans zamknięcia) okresu sprawozdawczego. Ponieważ przygotowuje się go na konkretny moment, to pokazuje on sytuację przedsiębiorstwa w określonej dacie - to tzw. dzień bilansowy. Bilans firmy jest więc wykazem o charakterze statycznym.

Jednym z powodów sporządzenia bilansu jest zamknięcie ksiąg rachunkowych spółki. A to zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o rachunkowości robi się to:

• na dzień kończący rok obrotowy,
• na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym również jej sprzedaży,
• na dzień zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego, o ile nie nastąpiło jego umorzenie,
• na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej,
• w jednostce przejmowanej na dzień połączenia związanego z przejęciem jednostki przez inną jednostkę, to jest na dzień wpisu do rejestru tego połączenia,
• na dzień poprzedzający dzień podziału lub połączenia jednostek, jeżeli w wyniku podziału lub połączenia powstaje nowa jednostka, to jest na dzień poprzedzający dzień wpisu do rejestru połączenia lub podziału,
• na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub ogłoszenia upadłości.

Bilans przeprowadza się nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych zdarzeń.

Struktura bilansu

Bilans jest zestawieniem aktywów i pasywów firmy. Aktywa to zasoby majątkowe firmy, natomiast pasywami są źródła ich finansowania. W prawidłowo sporządzonym bilansie aktywa są równe pasywom, ponieważ każde aktywo powinno mieć wskazane źródła finansowania.

W dalszej części tego artykułu znajdziesz bilans przykład.

Aktywa dzielą się ze względu na stopień ich płynności – wyróżnia się aktywa trwałe i obrotowe.

Pierwsza grupa to aktywa, których okres przydatności jest dłuższy niż 12 miesięcy, np. budynki, sprzęt. Z kolei druga grupa ma termin zużycia krótszy niż rok, np. zapasy towarów. Natomiast pasywa dzieli się na kapitały własne i obce. Do pierwszej grupy zalicza się m.in. fundusze własne firmy, a do drugiej - wszelkie zobowiązania, np. kredyty i pożyczki.

Jak sporządzić bilans?

Szczegółowy wzór zawierający wszystkie niezbędne elementy bilansu zawiera m.in. załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości. Można go sporządzić w układzie jednostronnym lub dwustronnym. W wersji jednostronnej aktywa prezentuje się naprzemiennie ze źródłami finansowania. W opcji dwustronnej aktywa wykazuje się oddzielnie od pasywów.

Układ bilansu

Prawidłowo sporządzony bilans firmy, poza zestawieniem aktywów i pasywów, musi zawierać również

• oznaczenie podmiotu, czyli jego nazwę,
• datę, czyli moment bilansowy, na który sporządzane jest zestawienie,
• wyraz „bilans”,
• podpis osoby prowadzącej księgi i kierownika jednostki.

Analiza bilansu

Bilans spółki to jej dane majątkowe uchwycone na określony moment. Wykaz ten, jak wspomnieliśmy, ma więc charakter statyczny. Liczby bilansowe można jednak analizować i to pod różnym kątem. Dzięki temu firma przekona się, jaka jest jej płynność finansowa i wie, czy jej zarząd podjął właściwe decyzje inwestycyjne. Wstępna analiza bilansu może składać się z dwóch elementów: analizy poziomej i analizy pionowej.

Analiza pozioma (inaczej horyzontalna) bada dynamikę sumy bilansowej oraz ważniejszych pozycji aktywów i pasywów. Pozwoli to firmie poznać przyrosty wartości poszczególnych elementów bilansu w czasie. Natomiast analiza pionowa (inaczej struktury lub analiza wertykalna) bada udział wartości poszczególnych elementów bilansu w sumie bilansowej dla każdego analizowanego okresu.

Literatura fachowa określa cechy, jakimi powinien charakteryzować się bilans oraz jego dwie podstawowe reguły – złotą i srebrną.

Bilans finansowy i jego cechy

• zupełność – oznacza, że bilans obejmuje dane o zdarzeniach gospodarczych, które wystąpiły w ujętym okresie,
• rzetelność – bilans zawiera składniki zgodnie z ich stanem rzeczywistym,
• sprawdzalność – pozycje bilansu można porównać ze źródłami, z których pochodzą,
• ciągłość – bilans zamknięcia jednego okresu jest automatycznie bilansem otwarcia następnego,
• przejrzystość – bilans przedstawia się w odpowiedniej formie.

Reguły bilansowe – złota i srebrna

Złota reguła bilansowa mówi o tym, że aktywa stałe powinny być w całości pokryte kapitałem własnym. Ta część majątku, na przykład budynki, jest bowiem długoterminowo związana z przedsiębiorstwem i charakteryzuje się niskim stopniem upłynnienia w gotówkę. Dlatego powinna być finansowana stabilnymi kapitałami. Z kolei srebrna reguła bilansowa określa, że poziom kapitałów stałych, czyli finansującym aktywa w perspektywie powyżej 12 miesięcy, powinien być równy lub wyższy niż aktywa stałe. Gwarantuje to wówczas przedsiębiorstwu niezależność finansową. 

Bilans 2023 do kiedy trzeba złożyć?

Termin na złożenie sprawozdania finansowego we właściwym rejestrze sądowym za rok 2022, którego bilans jest obowiązkowym elementem minął 15 lipca 2023 roku.

Bilans wzór

Oto przykład, jak wyglądają poszczególne składniki bilansu. 

Aktywa		Pasywa
A	Aktywa trwałe	A	Kapitał (fundusz) własny
I.	Wartości niematerialne i prawne	I.	Kapitał (fundusz) podstawowy
II.	Rzeczowe aktywa trwałe - środki trwałe - środki trwałe w budowie- zaliczki na środki trwałe w budowie	II.	Kapitał (fundusz) zapasowy, w tym: nadwyżka wartości sprzedaży (wartości emisyjnej) nad wartością nominalną udziałów(akcji)
III.	Należności długoterminowe- od jednostek powiązanych- od pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale- od pozostałych jednostek	III.	Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, w tym: z tytułu aktualizacji wartości godziwej
IV.	Inwestycje długoterminowe- nieruchomości- wartości niematerialne i prawne- długoterminowe aktywa finansowe- inne inwestycje długoterminowe	IV.	Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe, w tym: tworzone zgodnie z umową (statutem) spółki– na udziały (akcje) własne
V.	Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe- aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego- inne rozliczenia międzyokresowe	V.	Zysk (strata) z lat ubiegłych
		VI.	Zysk (strata) netto
		VII.	Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)
B	Aktywa obrotowe	B	Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
I.	Zapasy- materiały- półprodukty i produkty w toku- produkty gotowe- towary- zaliczki na dostawy i usługi	I.	Rezerwy na zobowiązania- rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego- rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne- pozostałe rezerwy
II.	Należności krótkoterminowe- należności od jednostek powiązanych- należności od pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie kapitale- należności od pozostałych jednostek	II.	Zobowiązania długoterminowe- wobec jednostek powiązanych- wobec pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale- wobec pozostałych jednostek
III.	Inwestycje krótkoterminowe- krótkoterminowe aktywa finansowe- inne inwestycje krótkoterminowe	III.	Zobowiązania krótkoterminowe- zobowiązania wobec jednostek powiązanych- zobowiązania wobec pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale- zobowiązania wobec pozostałych jednostek
IV.	Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe	IV.	Rozliczenia międzyokresowe- ujemna wartość firmy- inne rozliczenia międzyokresowe
C	Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy
D	Udziały (akcje) własne
	Aktywa razem		Pasywa razem

Bilans finansowy – podstawa prawna

• Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 217) – link