Dziedziczenie długów
Nie każdy dłużnik zdaje sobie sprawę z bardzo ważnego faktu - spadek po zmarłym to nie tylko jego majątek, ale również potencjalne dziedziczenie długów. Śmierć dłużnika może więc wpędzić jego rodzinę w poważne kłopoty, zwłaszcza, gdy nie mają pełnej wiedzy o tym, co po sobie zostawił. Zagadnienia związane ze spadkami, a więc również dziedziczenie długów, są uregulowanie zapisami kodeksu cywilnego (księga czwarta: spadki, od art. 922). Wybrane opisujemy w dalszej części tego artykułu.
Kwestia związane z prawem spadkowym są ujęte także w ustawach Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Kodeks postępowania cywilnego.
Kto dziedziczy długi?
Dziedziczenie długów jest szczegółowo opisane w części Dziedziczenie ustawowe kodeksu cywilnego (od art. 931). W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych, zaś przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Gdy nie ma zstępnych spadkodawcy do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Następnie poszukuje się spadkobiorców wśród dalszej rodziny.
Dziedziczenie długów - do którego pokolenia obowiązuje?
Prawo nie nakłada limitu pokoleń dziedziczenia. Oznacza to, że spadek będzie przechodzić na kolejne osoby w bliższej i dalszej rodzinie spadkodawcy. Dopiero w przypadku braku osób dziedziczących z racji ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się poza jej terytorium, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Dziedziczenie długów a wysokość majątku zmarłego
Długi są dziedziczne. Warto wiedzieć, że jeszcze kilka lat temu długi po osobie zmarłej dziedziczyło się w tzw. sposób prosty. Oznaczało to, że o ile spadkobierca nie złożył odpowiedniego oświadczenia, odpowiadał za długi zmarłego całym swoim majątkiem. Wystarczyło więc, że dziecko zmarłego lub sprawujący nad nim opiekę nie mieli wiedzy o konieczności dopełnienia tej formalności, aby wpaść w poważne kłopoty finansowe.
Sytuacja zmieniła się na korzyść spadkobierców w roku 2015. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, o ile spadkobierca nie złoży innego oświadczenia, dziedziczy długi do wysokości wartości majątku pozostawionego przez zmarłego. Inaczej mówiąc, jeżeli zmarły nie pozostawił po sobie żadnego majątku, spadkobiercy nie muszą obawiać się jego zobowiązań. Można powiedzieć, że jest to dziedziczenie długów bez majątku. Tę formę przejęcia spadku po zmarłym określamy mianem dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza. Wyjaśnia to art. 1015, par. 2 k.c.
W związku z powyższym niezależnie od tego czy w grę wchodzi dziedziczenie długów po ojcu, czy dziedziczenie długów po dalszej rodzinie – warto zawczasu i w miarę możliwości próbować ustalić, czy sytuacja finansowa potencjalnego spadkodawcy to potencjalnie wysokie ryzyko.
Poza dziedziczeniem długów według klucza dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza cały czas możliwe są jeszcze dwa sposoby zachowania się w takiej sytuacji. Spadkobierca może przyjąć spadek w sposób prosty (opisany powyżej) lub zupełnie go odrzucić.
Dziedziczenie długów a nowe przepisy dotyczące terminów
Jeżeli osoba zmarła nie pozostawiła po sobie testamentu, spadek po niej jest dziedziczony zgodnie z przepisami polskiego prawa. Najczęściej więc trafia on w ręce małżonka i dzieci zmarłego. I to te osoby zwykle stają przed koniecznością wyboru, co zrobić ze spadkiem obciążonym zadłużeniem.
Ustawodawca na podjęcie decyzji w sprawie dziedziczenia długów i majątku przewidział do pół roku od momentu, w którym dziedziczący dowiedział się o należnym mu spadku. Jeżeli zmarły nie zostawił żadnych informacji o majątku i długach jest to czas, który warto poświęcić na to, by przynajmniej zorientować się w sytuacji.
Następnie, w ciągu tych sześciu miesięcy należy udać się do notariusza i złożyć oświadczenie, w którym: albo odrzuca się spadek w całości, przyjmuje go z pełną odpowiedzialnością za długi (dziedziczenie długów), albo przejmuje w sposób prosty, czyli z dobrodziejstwem inwentarza. Brak oświadczenia oznacza, że w życie wchodzi ostatnia z wymienionych opcji.
Zgodnie z nowelizacją kodeksu cywilnego od 15 listopada 2023 roku w życie wchodzą przepisy precyzujące, że “Do zachowania [ww.] terminu wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.” oraz “Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.” (art. 1015 k.c.).
Żaden z wierzycieli nie może domagać się od ciebie spłaty zobowiązań zmarłego. Nie ma też szans na to, by dochodzić od ciebie czegokolwiek przed sądem. Korzystasz bowiem z przysługującego ustawowo czasu na zastanowienie.
Dziedziczenie długów - kiedy odrzucić spadek?
Jeżeli osoba zmarła zostawiła pełną dokumentację o swoim majątku oraz o zadłużeniu podjęcie decyzji w sprawie spadku nie powinno być trudne. Należy dokonać analizy, czy opłaca się przejmować np. niewielki udział w nieruchomości lub wiekowe auto, mając w perspektywie konieczność jakichkolwiek kontaktów z wierzycielami.
Podobnie wygląda sytuacja, gdy wiadomo, że pozostawiony przez zmarłego majątek jest niewielki, a z drugiej strony nie ma pewności, czy np. za życia nie zaciągał on szybkich pożyczek na wysoki procent. Innymi słowy, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że długi zmarłego przekraczają wartość dziedziczonego majątku, właściwą decyzją, która sprawi, że dziedziczenie długów nie będzie twoim zmartwieniem może okazać się odrzucenie spadku.
Dziedziczenie długów. Jak sprawdzić, co kryje spadek?
Jeżeli spadkobierca nie ma pewności, jaki majątek oraz jakie zobowiązania zostawił po sobie zmarły, a jednocześnie nie zamierza odrzucić spadku, wówczas będzie musiał zmierzyć się z niełatwym tematem i postarać się sprawdzić, jak wyglądała sytuacja finansowa zmarłego tuż przed śmiercią. Można skorzystać z pomocy komorniczej lub działać we własnym zakresie.
Dziedziczenie długów a spis inwentarza przez komornika
Jednym ze sposobów jest zwrócenie się do sądu o sporządzenie tzw. spisu inwentarza, czyli składników majątku i zobowiązań zmarłego. Taki spis przygotowuje komornik na zlecenie sądu. To bardzo ważny dokument, bo pokazuje on „górną granicę” wartości dziedziczonych zobowiązań. Niestety taki spis inwentarza jest dość drogi - komornik pobiera 10 procent przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą godzinę pracy. Oznacza to, że za spis inwentarza będziesz musiał zapłacić od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych.
Samodzielny wykaz inwentarza do spadku
Inną formą określenia majątku i zobowiązań zmarłego jest samodzielne sporządzenie tzw. wykazu inwentarza i złożenie go u notariusza. To stosunkowo nowe rozwiązanie, polegające na wypełnieniu dość prostego formularza (jest on dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości). Decydując się na nie, musisz jednak wykazać się bardzo dużą starannością. Jeżeli celowo zataisz składniki majątku zmarłego i ta sprawa wyjdzie na jaw przed sądem, grozi ci utrata ochrony w postaci przejęcia z dobrodziejstwem inwentarza i za długi będziesz odpowiadać całym majątkiem.
Dziedziczenie długów a rejestry spadkowe
Jeszcze innym sposobem, by dowiedzieć się czy w twoim przypadku będzie możliwe dziedziczenie długów jest sprawdzenie wpisów w rejestrach spadkowych. W ramach Systemu Rejestry Notarialne prowadzonych jest wiele rejestrów funkcjonujących na podstawie różnych przepisów. Niektóre ze zgromadzonych tam danych mają charakter publiczny i są dostępne w dziale Wyszukiwarki. Dostęp do pozostałych danych możliwy jest tylko za pośrednictwem notariusza. Każdy obywatel może uzyskać bezpłatnie podstawowe informacje zawarte w Rejestrze Spadkowym.
Dziedziczenie długów - co jeszcze uwzględnić?
Warto wiedzieć, że do długów spadkowych zalicza się również koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej (art. 922, par. 3 k.c.).
Dziedziczenie długów - gdy spadkodawca żyje
Na koniec należy wspomnieć, że dziedziczenie długów to zagadnienie, które można uregulować za życia przyszłego spadkodawcy. Mowa tu o zrzeczeniu się dziedziczenia po osobie żyjącej. Tego rodzaju oświadczenie wymaga wizyty u notariusza i podobnie jak opisaliśmy powyżej nie skutkuje zrzeczeniem się dziedziczenia przez twoje dzieci.
Dziedziczenie długów a uchylenie się od spadku
Zdarza się, że spadkobierca przyjmując spadek nie wie o istniejących długach. W takiej sytuacji ma prawo uchylić się od spadku oddalając od siebie także dziedziczenie długów. Taka czynność wymaga, aby zwrócić się do sądu spadkowego. Uchylenie się od skutków przyjęcia spadku może mieć miejsce wyłącznie, gdy spadkobierca był w błędzie co do masy spadkowej albo działał pod wpływem groźby. Każdą okoliczność musi udowodnić przed sądem.
Dziedziczenie długów - podsumowanie
Podsumowując niniejszy artykuł warto zapamiętać, że aktualnie obowiązujący system prawny zabezpiecza interesy dziedziczących przez automatyczne przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że dziedziczenie długów ma miejsce tylko do wysokości majątku, jakim dysponował zmarły. Alternatywnie, w ciągu 6 miesięcy od momentu, gdy masz świadomość czekającego na ciebie spadku możesz przyjąć go w całości lub w całości odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane, zaś spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony z postępowania i traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Równie istotne, że odrzucenie spadku nie powoduje automatycznego dorzucenia przez twoje potomstwo. Każdy odpowiada we własnym zakresie. Jeśli dzieci są jeszcze niepełnoletnie to ty działasz w ich imieniu.
Dziedziczenie długów - podstawa prawna
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93) – link
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, z późn. zm.) – link
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.) – link