Umowa zastawu rejestrowego

Pokaż więcej

Zastaw rejestrowy - co to jest?

Zastaw zwykły i rejestrowy to tzw. ograniczone prawa rzeczowe. Można je ustanowić na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych.

Zastaw zwykły reguluje kodeks cywilny. Polega na tym, że konkretny przedmiot (rzecz ruchomą) obciąża się prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stałą się własnością oraz z pierwszeństwem przed większością innych wierzycieli. Dzięki temu wierzyciel, np. pożyczkodawca – w razie niewypłacalności pożyczkobiorcy - będzie mógł zaspokoić się z rzeczy obciążonej i to bez względu na to, kto jest w jej posiadaniu, a nawet kto jest jej właścicielem.

Podobne cechy ma zastaw rejestrowy, ale regulują go inne przepisy.

Zastaw to zatem sposób zapewnienia sobie kontroli nad wybraną częścią majątku dłużnika na wypadek, gdyby temu nie udało się na czas spłacić zobowiązania. Zastaw zabezpiecza więc jakąś wierzytelność. Oznacza to, że nie można dowolnie nim obracać, np. przenieść go na inną osobę bez przeniesienia wierzytelności, którą zabezpiecza.

Zastaw zwykły

Można go ustanowić po to, aby np. podmiot prowadzący działalność gospodarczą (zastawnik) zapewnił sobie spłatę wierzytelności przez swojego klienta (zastawcę).

Zgodnie z art. 306 § 1 kodeksu cywilnego przy zastawie wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. Co do zasady ma on nawet pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Nie dotyczy to jednak tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne, np. z tytułu roszczeń alimentacyjnych, należności za pracę oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie kalectwa czy śmierci. Zastaw można ustanowić także po to, aby zabezpieczyć wierzytelność przyszłą lub warunkową.

Zastaw koniecznie z umową

Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa (zwana umową zastawu) zawarta na piśmie z datą pewną, między właścicielem a wierzycielem oraz - z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie - wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (art. 307 k.c.).

Jeżeli rzecz dzierży wierzyciel, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa.

Jeśli wierzyciel chce zaspokoić roszczenie z rzeczy obciążonej zastawem, musi uzyskać tytuł egzekucyjny (wyrok sądu lub nakaz), a następnie złożyć wniosek egzekucyjny u komornika. W umowie zastawu wierzyciel i dłużnik nie mogą jednak zastrzec, że zastawnik ma prawo sprzedać przedmiot zastawu ani, że w razie niewykonania przez zastawcę zobowiązania - zastawnik stanie się właścicielem rzeczy.

Zastaw zwykły można ustanowić także na prawach, o ile są one zbywalne, np. na akcjach czy udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Zastaw rejestrowy

Gdy rzecz ma znajdować się we władaniu dłużnika, lepszą formą będzie tzw. zastaw rejestrowy. To najpopularniejszy sposób zabezpieczenia roszczeń przez przedsiębiorców.

W przeciwieństwie do zastawu zwykłego nie reguluje go kodeks cywilny, ale ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. z 2018 r., poz. 2017 t.j.; dalej: ustawa). Gdy jakiegoś zagadnienia nie określają te przepisy, do zastawu rejestrowego stosuje się kodeks cywilny.

Przy tym rodzaju zabezpieczenia umowę sporządzają: osoba uprawniona do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawca) i wierzyciel (zastawnik) oraz wpisują to do rejestru zastawów.

Umowa zastawu rejestrowego

Zgodnie z art. 3 ustawy umowę o ustanowienie zastawu rejestrowego należy zawrzeć na piśmie pod rygorem nieważności. Określa ona co najmniej:

• datę zawarcia umowy,
• imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą,
• przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom,
• wierzytelność zabezpieczoną zastawem - przez oznaczenie stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika lub może wynikać oraz najwyższą sumę zabezpieczenia.

Co może być przedmiotem zastawu?

Przedmiotem zastawu mogą być wszelkie ruchomości (oprócz statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego) oraz majątkowe prawa zbywalne (np. wierzytelności, najem, dzierżawa, udział a spółce z o.o.), jeśli tylko nie można obciążyć ich hipoteką.

Zastaw rejestrowy może zabezpieczać dwie lub więcej wierzytelności, które wynikają z umów przysługujących jednemu wierzycielowi. Wierzytelności te określa umowa zastawnicza.

Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:

• rzeczy oznaczone co do tożsamości,
• rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określi się ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku,
• zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny,
• wierzytelności,
• prawa na dobrach niematerialnych oraz z papierów wartościowych,
• prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2017 r., poz. 1768 ze zm.).

Prawa i obowiązki zastawcy i zastawnika

Zgodnie z art. 11 ustawy jeżeli umowa zastawnicza nie stanowi inaczej, zastawca:

• może korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem,
• powinien dbać o zachowanie tego przedmiotu w stanie nie gorszym, niż wynika z prawidłowego używania,
• musi umożliwić zastawnikowi zbadanie stanu przedmiotu w wyznaczonym przez niego terminie.

Ile może trwać zastaw rejestrowy?

Zastaw rejestrowy wygasa i wykreśla się go z rejestru zastawów po upływie 20 lat od chwili wpisu. Strony mogą jednak postanowić o tym, że utrzymują zastaw na dalszy okres, ale nie dłuższy niż 10 lat. Tak stanowi art. 18a ustawy. Wtedy do rejestru zastawów trzeba złożyć zmianę umowy zastawniczej. Sąd wykreśla zastaw z urzędu.

Jak działa rejestr zastawów?

Rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe (sądy gospodarcze). Służy on do tego, aby dokonać wpisów przewidzianych przez ustawę. Sądem miejscowo właściwym dla wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy. Sąd, który wpisał zastaw do rejestru, pozostaje właściwy dla dalszych wpisów przy tym zastawie. Robi to na wniosek zastawnika lub zastawcy chyba, że przepis szczególny przewiduje wpis z urzędu.

Do wniosku należy dołączyć umowę zastawniczą albo umowę, z której wynika nabycie przedmiotu zastawu wraz z zastawem rejestrowym, albo nabycie udziału we współwłasności przedmiotu zastawu, albo nabycie wierzytelności zabezpieczonej takim zastawem lub jej części lub inny dokument stanowiący podstawę wpisu.

Wniosek o wpis do rejestru składa się na urzędowym formularzu. A te złożone za pośrednictwem systemu teleinformatycznego opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym. W aktach przechowuje się wydruk tych wniosków i załączniki dokumentów wraz ze wskazaniem osób, które je podpisały.

Jakie informacje podać we wpisie?

Należy w nim oznaczyć:

• datę złożenia wniosku o wpis,
• imię i nazwisko (nazwę), właściwy powszechny numer identyfikacyjny oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawcy, zastawnika oraz dłużnika niebędącego zastawcą; gdy zastawca, zastawnik lub dłużnik mają miejsce zamieszkania (siedzibę) poza granicami Polski, wpisuje się ponadto adres dla doręczeń w Polsce,
• przedmiot zastawu rejestrowego oraz jeżeli umowa zastawnicza to przewiduje, sposób jego oznakowania,
• najwyższą sumę zabezpieczenia i walutę, w której jest wyrażona,
• określony umową zastawniczą sposób zaspokojenia zastawnika, jeżeli przewidują go przepisy ustawy,
• zastrzeżenie z art. 14 ust. 1 ustawy - zastawca zobowiązuje się wobec zastawnika, że nie zbędzie lub nie obciąży przedmiotu zastawu przed jego wygaśnięciem.

Przejęcie zastawu z pomocą komornika

Zastawnik, którym może być przedsiębiorca, jeśli wziął w zastaw rzecz swojego dłużnika, nie może jej samodzielnie przejąć, gdy dłużnik nie zapłaci. W tym celu musi najpierw przebrnąć przez procedury sądowe, a potem skorzystać z pomocy komornika.

Nie da się przelać wierzytelności zabezpieczonej zastawem bez przeniesienia zastawu (chyba, że strony godzą się na wygaśnięcie zastawu). Nie można też przenieść samego zastawu (nie mylić z rzeczą, na której został on ustanowiony) bez wierzytelności, którą on zabezpiecza. Zastawnik musi też pamiętać, że ruchomość obciążona tym prawem (tzw. przedmiot zastawu) nie jest własnością zastawnika. W zasadzie nie może jej on więc sprzedać, wynająć itp.

Od czego zacząć przejęcie zastawu?

Zastawnik musi napisać pozew, uiścić wpis i przekonać sędziów, że wierzytelność rzeczywiście istnieje. Sąd wydaje orzeczenie (wyrok, nakaz zapłaty), a to z kolei powinno się uprawomocnić. Firma występuje wtedy o nadanie mu klauzuli wykonalności. W ten sposób orzeczenie staje się tzw. tytułem wykonawczym.

Dopiero z nim idzie do komornika. Przy egzekucji z ruchomości właściwy jest w zasadzie komornik rewiru, w którym rzecz się znajduje. Jednak zastawnik, któremu ta kandydatura nie odpowiada, może wybrać innego komornika - byle w granicach sądu apelacyjnego. W tym drugim przypadku wierzyciel musi się tylko liczyć z tym, że komornik zażąda od niego zaliczek na niektóre dodatkowe wydatki.

Postępowanie przebiega tak jak każda inna egzekucja z ruchomości. Komornik zajmuje więc ruchomość, wycenia ją i ogłasza termin licytacji. Jeśli znajdą się kupcy, przedmiot zastawu sprzedaje się, a odpowiednia suma – trafia do zastawnika.

Zastaw zabezpiecza nie tylko wierzytelność główną, ale także roszczenia z nią związane. W szczególności chodzi o:

• odsetki (pod warunkiem, że się jeszcze nie przedawniły),
• odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,
• zwrot nakładów na rzecz oraz o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.

Z przedmiotu zastawu zastawnik może zaspokoić nie tylko wierzytelność zabezpieczoną zastawem, ale także każdą inną, która mu przysługuje wobec jej właściciela.

Przykład:

Firma A pożycza firmie B 50 tys. zł, biorąc jednocześnie w zastaw należący do B samochód. Mija trochę czasu, po czym A wynajmuje B lokal na biuro. Wkrótce B wpada w kłopoty finansowe i przestaje płacić za wynajem. Firma A wnosi do sądu pozew o zapłatę czynszu najmu. Sąd wydaje nakaz zapłaty. Dzięki temu A może skierować do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji, aby zaspokoić się m.in. z przedmiotu zastawu. Może to uczynić, choć wierzytelność o zapłatę czynszu najmu nie była zabezpieczona zastawem.

Szanse na pomyślne zakończenie takiej egzekucji nie są duże, bo jeśli rzecz zostanie sprzedana, zastaw będzie ją cały czas obciążał. Trudno więc spodziewać się wielu kupców. Jednak tam, gdzie kontrahent nie ma już nic, dobre i to. Zwłaszcza, gdy przedmiotu zastawu nikt nie kupi, wierzyciel będzie mógł go przejąć na własność.

Wniosek o wszczęcie egzekucji

Kiedy zastaw wygasa?

Polskie prawo przewiduje kilka przypadków, w których zastaw wygasa. Przede wszystkim wtedy, gdy dłużnik spełnia należne świadczenie, gdy przenosi się wierzytelność z wyłączeniem zastawu czy wówczas, gdy zastawnik zwróci rzecz zastawcy. Zastaw wygasa także w drodze sprzedaży egzekucyjnej.

Sąd Najwyższy w wyroku z 18 lutego 2004 r. (V CK 241/03) przyznał, że zastawnik ma prawo wytoczyć powództwo o zwolnienie przedmiotu zastawu spod egzekucji. Jeśli tego nie uczyni, to godzi się z ryzykiem, że mu zastaw wygaśnie.