Kwota wolna od zajęcia komorniczego

Przywilej egzekucyjny oznacza ochronę wkładu oszczędnościowego przed egzekucją, ale tylko w granicach określonych ustawowo (bez znaczenia jest źródło, z którego pochodzą środki gromadzone na takim rachunku). Przepisy regulujące przywilej egzekucyjny (tzw. instytucję zwolnienia od zajęcia środków zgromadzonych na rachunku oszczędnościowym), wprowadzają pewne wyjątki od zasad ogólnych postępowania egzekucyjnego – stanowią instrument dodatkowej ochrony minimum egzystencyjnego posiadacza rachunku oszczędnościowego, przeciwko któremu jest prowadzona egzekucja.

Poza tym, od 20 sierpnia 2016 r., wprowadzono do ustawy Prawo bankowe i Ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych także tzw. przywilej egzekucyjny w nowej formie, jako zwolnienie od zajęcia egzekucyjnego pełnych kwot środków pochodzących ze wskazanych w ustawie źródeł. Dotyczy on jednak tylko środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach rodzinnych, które podlegają wyłączeniu w całości (to znaczy w pełnych kwotach) od zajęć egzekucyjnych, z uwagi na źródło ich pochodzenia. Oznacza to, że przywilej egzekucyjny posiadacza rachunku oszczędnościowego występuje w dwóch postaciach:

• jako całkowita ochrona środków niepodlegających egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, z uwagi na ich pochodzenie, oraz
• jako ochrona częściowa środków znajdujących się na rachunkach oszczędnościowych, poza rachunkami rodzinnymi, do ustalonego przez ustawę górnego limitu, bez względu na czas i źródło pochodzenia kwoty (może ona pochodzić z wpłat dokonanych przez samego posiadacza rachunku albo przez osoby trzecie).

Przywilej egzekucyjny a ochrona przed zajęciem komorniczym

Przywilej egzekucyjny polega na zwolnieniu spod zajęcia w toku egzekucji określonych kwot znajdujących się na rachunkach oszczędnościowych, bądź w całości kwot pochodzących ze świadczeń nie podlegających egzekucji, które zgromadzone są na rachunkach rodzinnych. Chroni on oszczędności osób fizycznych przed ich utratą w wyniku prowadzonego postępowania egzekucyjnego zapewniając realizację funkcji alimentacyjnej, poprzez zapewnienie środków niezbędnych do bieżącego egzystowania. Zwolnienie ma zastosowanie w egzekucji realizowanej w trybie sądowym i administracyjnym. Kwota zwolnienia wskazana w ustawie odnosi się do sumy wkładów na rachunkach bankowych posiadacza, niezależnie od tego, ile umów rachunku bankowego zawarł z bankiem (bankami) lub SKOK-ami. Zwolnienie nie dotyczy zatem każdego z rachunków z osobna. Nie można go traktować jako wyłączenia spod egzekucji, gdyż środki do wskazanej w ustawie wysokości nie podlegają egzekucji do czasu, aż się znajdują na rachunku oszczędnościowym.

Jaki jest cel przywileju egzekucyjnego posiadacza rachunku oszczędnościowego?

Celem przywileju egzekucyjnego, czyli regulacji zawartej w art. 54 ust. 1 ustawy Prawo bankowe oraz art. 28 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, jest dodatkowa ochrona minimum egzystencji osoby, przeciwko której prowadzona jest egzekucja, z drugiej zaś, zachęcenie do oszczędzania pieniędzy na rachunkach bankowych w ogóle. W przypadku natomiast środków pochodzących z określonych źródeł wskazanych w ustawie, zgromadzonych na rachunkach oszczędnościowych, nie podlegających egzekucji - całkowita ich ochrona i wyłączenie od zajęcia egzekucyjnego (art.54 a ustawy Prawo bankowe oraz art. 28 ust.2 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych).  

Jaki charakter ma zwolnienie od zajęcia egzekucyjnego?

Zwolnienie od zajęcia nie ma charakteru „jednorazowego” w tym znaczeniu, że bank (a także posiadacz rachunku) tylko raz może się na niego powoływać w ramach konkretnego postępowania egzekucyjnego, co oznacza, że ma charakter „stały” w tym znaczeniu, że rozporządzenie kwotą wolną od zajęcia, a następnie powtórne „zasilenie” rachunku powoduje automatycznie objęcie jej zwolnieniem od zajęcia w granicach ustawowego limitu. Obecnie po dokonanych zmianach, od lipca 2016 r., nie budzi to wątpliwości, gdyż wyraźnie określono, że  środki zgromadzone na rachunkach oszczędnościowych w bankach i SKOK są wolne od zajęcia egzekucyjnego w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie. Zaznaczono tym samym wyraźnie, że przywilej egzekucyjny ma charakter stały, odnawialny i że regulacja zmierza do stałego zapewnienia dostępu dłużnika do dysponowania wskazaną w nim kwotą w ramach ustalonego limitu.

Jeżeli zajęcie trwa, a uprawniony po jego dokonaniu zadysponował kwotą wolną od egzekucji, to dokonanie następnie wpłat na ten rachunek powoduje, że w następnym miesiącu  wpłacona kwota objęta jest także zwolnieniem do ustawowego limitu. Jeżeli jednak w chwili zajęcia na rachunku nie było środków albo stan środków był niższy od kwoty zwolnienia, dłużnik (posiadacz rachunku) ma prawo do zatrzymania, bądź uzupełnienia kwoty przywileju z kolejnych wpływów na rachunek. Jeżeli postępowanie (postępowania) egzekucyjne, w którym dłużnik skorzystał ze zwolnienia, zostało już zakończone albo środki na rachunku zostały zwolnione spod zajęcia, w nowym postępowaniu (po dokonaniu nowego zajęcia) przywilej egzekucyjny jest znowu aktualny (odżywa). Środki te mają bowiem zapewnić pewne minimum egzystencji danej osoby w każdym miesiącu, po dokonaniu zasilenia rachunku.

Jakich rachunków dotyczy przywilej egzekucyjny?

Przywilej egzekucyjny dotyczy rachunków oszczędnościowych, czyli rachunków prowadzonych w bankach dla osób fizycznych (zwykłych rachunków oszczędnościowych, rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, rachunków terminowych lokat oszczędnościowych). Odnosi się on także do środków zgromadzonych na rachunku osobistym członka pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej oraz rachunku członka spółdzielczej kasy zapomogowo–pożyczkowej. Obejmuje on zatem rachunki oszczędnościowe, czyli rachunki prowadzone zarówno w banku, jak i w SKOK, dla osób fizycznych, dla celów nie związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, na którym gromadzone są oszczędności.

Jak wygląda proces przekazania środków z konta w przypadku przywileju egzekucyjnego?

Z chwilą otrzymania od podmiotu prowadzącego egzekucję (np. komornika) zawiadomienia o zajęciu rachunku oszczędnościowego, bank lub SKOK prowadzący rachunek, zobowiązany jest do niedokonywania wypłat z rachunku do wysokości zajętej wierzytelności oraz do bezzwłocznego przekazania zajętej kwoty na pokrycie należności wierzyciela. Przy wykonywaniu tego obowiązku bank lub SKOK uwzględnia kwotę objętą zwolnieniem od egzekucji. W przypadku gdyby wysokość kwoty egzekwowanej przekraczała wysokość kwoty objętej przywilejem egzekucyjnym, bank lub SKOK powinien przekazać jedynie nadwyżkę, powiadamiając organ prowadzący egzekucję o przeszkodzie do przekazania całości egzekwowanej sumy.

Jakie środki nie podlegają zajęciu?

Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych, zarówno w banku, jak i spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, pochodzącej z:

• świadczeń, dodatków i zasiłków, o których mowa w art. 833 § 6 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, oraz
• świadczeń, dodatków i innych kwot, o których mowa w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, oraz
• środków finansowych na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej

zgromadzone na rachunkach rodzinnych na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego są wolne od zajęcia.

Zwolnienie od zajęcia egzekucyjnego nie dotyczy alimentów

Zwolnienie pewnych kwot od zajęcia nie znajduje zastosowania w razie prowadzenia egzekucji na rzecz wierzyciela alimentacyjnego. Wierzytelności wynikające z rachunku bankowego (także stanowiącego wkład oszczędnościowy), podlegają egzekucji w pełnej wysokości, jeśli egzekucja dotyczy roszczeń alimentacyjnych należnych od dłużnika – posiadacza rachunku. Bank jest zawsze uprawniony i zarazem zobowiązany do wypłaty środków z rachunku oszczędnościowego na rzecz wierzyciela alimentacyjnego.

Ile wynosi kwota wolna od zajęcia egzekucyjnego w ramach tzw. przywileju posiadacza rachunku oszczędnościowego?

Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach typu oszczędnościowego, tj. na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, zarówno w banku, jak i spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej (SKOK), niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tj. Dz. U. z 2017 r., poz. 847), przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy. Kwotę tą na każdy rok kalendarzowy ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów. 
W 2020 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę wynosi 2600 zł. Oznacza to, że górna granica wolna od zajęć egzekucyjnych środków zgromadzonych na rachunkach oszczędnościowych w ramach przywileju egzekucyjnego stanowiąca 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, wynosi obecnie 1950 zł.

Zwolnienie od zajęcia egzekucyjnego od 2016 roku

Zaznaczyć trzeba, że kwota wolna od zajęcia egzekucyjnego w ramach tzw. przywileju posiadacza rachunku oszczędnościowego uległa zmianie w 2016 r. Do czasu wprowadzenia tych zmian, kwota zwolnienia była wyższa i wynosiła do wysokości trzykrotnego przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

Czy przywilej egzekucyjny dotyczy tylko jednego rachunku oszczędnościowego jednej osoby?

Przywilej egzekucyjny dotyczy środków pieniężnych na rachunkach oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów  w tym samym, jak i w innym banku do wysokości określonej w ustawie.

Wyłączenie spod egzekucji jest niezależne od liczby zawartych umów. Oznacza to, że jeżeli osoba, przeciwko której została wszczęta egzekucja sądowa lub administracyjna, posiada kilka rachunków bankowych, wolna od egzekucji jest tylko jedna kwota w określonej  wysokości w ramach ustawowego limitu. W sytuacji gdy dłużnik posiada kilka rachunków w tym samym banku, np. różne rachunki oszczędnościowe i lokatę terminową, albo też w kilku bankach, ale toczy się przeciwko niemu tylko jedno postępowanie egzekucyjne, realizacja przywileju egzekucyjnego nie nastręcza trudności. Problemy mogą powstać również wtedy, gdy dłużnik posiada w różnych bankach kilka rachunków, które mogłyby być objęte przywilejem, a egzekucję na nich prowadzi jednocześnie i niezależnie kilku wierzycieli. W takiej sytuacji, przywilej dłużnika pozostaje zwolnieniem do ustalonej ustawowo wysokości, na który dłużnik może powołać się tylko raz w ramach toczących się równolegle przeciwko niemu postępowań. Limit ustawowy zwolnienia spod zajęcia egzekucyjnego w ramach przywileju posiadacza rachunku oszczędnościowego, nie odnosi się do każdego z rachunków z osobna, tylko do wszystkich środków zgromadzonych na takich rachunkach. Gdyby było inaczej, stwarzałoby to możliwość spieniężenia majątku przez dłużnika, ulokowania go na wielu rachunkach oszczędnościowych i w ten sposób „ukrycia” przed wierzycielami poprzez wykorzystanie instytucji przywileju egzekucyjnego, co nie dałoby się pogodzić z jego celem i istotą. Nie chodzi w nim bowiem o unikanie odpowiedzialności za długi przez dłużnika będącego posiadaczem rachunku oszczędnościowego, a jedynie o zapewnienie minimum egzystencji, możliwości normalnego funkcjonowania i zaspokojenia podstawowych i bieżących potrzeb życiowych, w sytuacji gdy prowadzona jest przeciwko niemu egzekucja.

Nie można także zapominać o tym, że ograniczenia egzekucji są wyjątkiem od ogólnej zasady, że cały majątek dłużnika podlega egzekucji. Z uwagi na to, przepisy o ograniczeniach egzekucji nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający. Przyjęcie zasady, że ograniczenia w prowadzeniu egzekucji w ramach przywileju egzekucyjnego posiadacza rachunku oszczędnościowego, należy stosować do każdego z prowadzonych przez dłużnika rachunków, umożliwiłoby dłużnikowi skuteczne wyłączenie mienia od egzekucji poprzez tworzenie licznych rachunków oszczędnościowych, na których umieszczałby kwoty do wysokości ustawowego limitu zwolnienia spod zajęcia, co nie ma racjonalnego uzasadnienia dla tego typu rozwiązań.

Nie może dochodzić do sytuacji, w których dłużnik-posiadacz rachunku oszczędnościowego używa „przywileju egzekucyjnego do unikania egzekucji”. Uniknięciu pokrzywdzenia egzekwujących wierzycieli ma służyć wykładnia celowościowa przepisów regulujących przywilej egzekucyjny, zgodnie z którą w razie kilku niezależnych egzekucji do rachunków w różnych bankach przywilej powinien być wykorzystany w ten sposób, że kwota wolna rozkłada się proporcjonalnie między zajęte rachunki (w stosunku do zgromadzonych na nich środków).

Czy przywilej egzekucyjny dotyczy rachunków wspólnych?

Przywilej egzekucyjny posiadacza rachunku oszczędnościowego dotyczy także  rachunku wspólnego, czyli rachunku prowadzonego dla kilku osób fizycznych. W takiej sytuacji, zwolnienie obejmuje wskazaną kwotę, niezależnie od liczby współposiadaczy rachunku.

Jeżeli rachunek oszczędnościowy jest prowadzony dla kilku osób fizycznych, to również do takiej samej wysokości wyłączone są spod egzekucji środki znajdujące się na rachunku, niezależnie od liczby współposiadaczy takiego rachunku. Nie następuje więc w takiej sytuacji zwielokrotnienie ustawowo określonego limitu ze względu na większą liczbę posiadaczy rachunku oszczędnościowego. W przypadku zajęcia rachunku wspólnego kwota wolna od zajęcia jest taka sama jak w przypadku rachunku jednej osoby, niezależnie od liczby współposiadaczy takiego rachunku. Taka regulacja oznacza, że bank będzie mógł wypłacić każdemu ze współposiadaczy rachunku wspólnego jedynie odpowiednią część środków wolnych od zajęcia. Wysokość tej części będzie wynikała albo z domniemania równych udziałów w rachunku, albo zostanie obliczona według udziału, jaki dla danego współposiadacza przewiduje umowa rachunku bankowego.

Będzie tak niezależnie od tego, czy egzekwowanym w ramach jednego postępowania dłużnikiem jest tylko jeden ze współposiadaczy, kilku z nich, czy też wszyscy. Jeśli nie wszyscy współposiadacze rachunku są dłużnikami, należałoby określić udziały przypadające poszczególnym współposiadaczom i zwolnić od zajęcia egzekucyjnego udziały współposiadaczy niebędących dłużnikami.

Na co mogą być wykorzystane środki zgromadzone na rachunkach oszczędnościowych w ramach przywileju egzekucyjnego?

Kwota wolna od zajęcia egzekucyjnego w ramach przywileju posiadacza rachunku oszczędnościowego może być wykorzystana przez niego w dowolny sposób. W odniesieniu do tej kwoty posiadacz nie jest bowiem ograniczony w swobodnym dysponowaniu środkami na rachunku - może zatem przelać te środki na swój inny rachunek w tym samym lub innym banku, może użyć jej do spłaty swoich zobowiązań wobec osób trzecich, zlecając bankowi przeprowadzenie bezgotówkowego rozliczenia pieniężnego (w przypadku rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego). Może on również żądać od banku (SKOK-u) wypłaty tej kwoty w gotówce, jednak wówczas zwolnieniem już ta kwota wypłacona z rachunku nie będzie objęta, gdyż zwolnienie od zajęcia dotyczy tylko środków pieniężnych „znajdujących się” na rachunku. W razie podjęcia przez posiadacza rachunku kwoty pieniężnej w gotówce, gotówka ta może zostać niezwłocznie („na progu lokalu banku”) zajęta przez komornika na zasadach właściwych dla egzekucji z ruchomości. Oznacza to, że zwolnienie od zajęcia egzekucyjnego w ramach  przywileju egzekucyjnego posiadacza nie jest tożsame z wyłączeniem spod egzekucji w ogóle.

Jest to możliwe dlatego, że zwolnienie od zajęcia środków pieniężnych znajdujących się na rachunku oszczędnościowym trwa tylko przez czas przechowywania tych środków na rachunku i nie jest tożsame z wyłączeniem spod egzekucji w ogóle. Natomiast środki zgromadzone na rachunkach bankowych innych niż typu „oszczędnościowy” podlegają zajęciu w całości. Zwrot „zwolnienie od zajęcia” nie może być utożsamiany z „wyłączeniem spod egzekucji”. Środki pieniężne są wolne od zajęcia do ustawowo określonego limitu tylko w przypadku ich przechowywania na rachunku oszczędnościowym, a w razie dokonania wypłaty z tego rachunku nie są już chronione przed zajęciem.