Podatek od wzbogacenia - co to jest i ile wynosi?

Pokaż więcej

Czym jest podatek od wzbogacenia?

Popularnie określany jako podatek PCC, czyli podatek od czynności cywilnoprawnych stanowi część polskiego systemu podatkowego. Jest on uregulowany ustawą z 2000 roku, z późniejszymi zmianami (dalej w tym tekście: Ustawa), a wszedł w życie 1 stycznia 2001 roku.

Jego potoczna nazwa – podatek od wzbogacenia sugeruje, że to na stronie kupującej leży obowiązek jego opłacenia. Jednak nie zawsze tak jest (zobacz w dalszej części tego art.). Podatek od wzbogacenia dotyczy zarówno osób fizycznych, jak i prawnych. W myśl ustawy należy się z niego rozliczyć między innymi, gdy dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych, zawarcia umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, zawarcia umowy darowizny – ale tylko w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy, zawarcia umowy dożywocia, umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – jedynie w części dotyczącej spłat lub dopłat. Ma on zastosowanie również, gdy następuje ustanowienie hipoteki czy ustanowienie odpłatnego użytkowania. Pełna lista czynności, na które nakłada się podatek od wzbogacenia jest wskazana w art. 1 Ustawy.

Ile wynosi podatek od wzbogacenia?

Obliczanie podatku od wzbogacenia może przebiegać różnorodnie i zależy od konkretnych okoliczności transakcji. By zyskać odpowiedź na pytanie, ile wynosi podatek PCC, kluczowe jest określenie podstawy opodatkowania. Przy popularnych czynnościach cywilnoprawnych będzie nią rynkowa wartość nabywanego dobra albo różnica wartości wymienianych dóbr. Dla przykładu podstawą opodatkowania PCC może być także przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania – wartość świadczeń użytkownika bądź osoby, na rzecz której ustanowiono służebność, za okres, na jaki prawa te zostały ustanowione. W konkretnej sytuacji warto skorzystać z pomocy fachowca (np. pracownika urzędu skarbowego), by prawidłowo obliczyć podatek od wzbogacenia.

Spójrzmy na konkretne czynności objęte podatkiem PCC.

Podatek od wzbogacenia – auto

Podatek od czynności cywilnoprawnych, czyli PCC musi zostać uregulowany, m.in., gdy dochodzi do zakupu rzeczy ruchomych. Wobec tego, gdy decydujesz się nabyć auto, jesteś zobowiązany uiścić podatek od wzbogacenia. Obowiązek ten ma miejsce, gdy zakup jest realizowany od osoby fizycznej, która nie może wystawić faktury VAT. Wartość transakcji, od której oblicza się podatek, to zazwyczaj cena zakupu pojazdu, którą umawiają sprzedający i nabywca. Urząd skarbowy może jednak zakwestionować taką stawkę. Jeśli w opinii urzędnika wartość pojazdu została zaniżona, podatek od wzbogacenia będzie wyższy. W ten sposób urząd chroni się przed sytuacjami, w których umowa sprzedaży odzwierciedla niższą wartość tylko po to, aby uniknąć płacenia podatku od rzeczywistej wartości rynkowej. Urząd skarbowy ustali wówczas wartość pojazdu, korzystając z profesjonalnych katalogów. Są w nich zawarte informacje o wszystkich modelach i markach aut, a ceny wynikają m.in. z czynników, takich jak rok produkcji i przebieg. Od decyzji urzędu można się odwołać, jednak by odwołanie mogło być skuteczne potrzebne będą solidne argumenty, np. zdjęcia auta kupionego po wypadku wskazujące, jaka jest jego faktyczna wartość. W sytuacji sporu co do decyzji urząd może powołać rzeczoznawcę. Gdy ten potwierdzi decyzję fiskusa koszt jego pracy obciąży odwołującego się podatnika.

Podatek od wzbogacenia za zakup auta wynosi aktualnie 2 procent wartości rynkowej pojazdu. Trzeba go uiścić w ciągu 14 dni od zawarcia umowy sprzedaży auta. Stosowną deklarację PCC-3 (lub PCC-3a, gdy kupuje więcej niż jedna osoba) można złożyć osobiście, pocztą lub online do urzędu skarbowego wybranego wg miejsca zamieszkania podatnika.

Są sytuacje, gdy kupującemu przysługuje zwolnienie z podatku od wzbogacenia przy zakupie auta. Z takiego prawa mogą skorzystają osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu, które nabywają auto na potrzeby własne. Podatku PCC nie płaci się również, gdy rzeczywista (rynkowa) wartość auta jest niższa niż 1000 złotych, albo gdy pojazd został nabyty od osoby mającej prawo wystawić fakturę (np. kupiony od prowadzącego działalność gospodarczą lub z komisu będącego właścicielem auta).

Podatek od wzbogacenia - motocykl

W przypadku zakupu jednośladu obowiązują kryteria takie, jak dla zakupu samochodu. Jeśli zakupiłeś motocykl za cenę wyższą niż 1000 zł masz 14 dni, by uregulować podatek od wzbogacenia. PCC uregulujesz składając wypełniony formularz deklaracji od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) w urzędzie skarbowym wybranym stosownie do twojego miejsca zamieszkania. Jeżeli zakup został dokonany od firmy lub osoby prowadzącej działalność gospodarczą i transakcja została zrealizowana na podstawie faktury VAT - jesteś zwolniony z obowiązku podatkowego.

Podatek od wzbogacenia a mieszkanie

Gdy przedmiotem transakcji jest mieszkanie w budżecie domowym trzeba zaplanować środki na podatek od wzbogacenia. Aktualnie podatek PCC za zakup nieruchomości wynosi 2 procent wartości transakcji. Podobnie jak w przypadku odprowadzania podatku za zakup auta, podatnicy mają 14 dni na zgłoszenie tego faktu do skarbówki. Właściwym jest urząd wybrany ze względu na położenie nabywanej nieruchomości. Zakup mieszkania jest z reguły realizowany za pośrednictwem notariusza i to on w imieniu i na wniosek kupującego dokonuje czynności odprowadzenia PCC do fiskusa. Uwaga: za tego rodzaju usługę notariusz pobierze dodatkowe wynagrodzenie.

Wartość, jaką należy wykazać w omawianej wyżej deklaracji podatkowej PCC-3 (lub PCC-3A) zgodnie z Ustawą określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczania długów i ciężarów. Zatem jeśli cena transakcyjna jest inna niż wynikałoby to z wartości rynkowej podobnej nieruchomości, w deklaracji podatkowej trzeba wyraźnie wskazać z czego to wynika (powodem może być m.in. zły stan mieszkania). Warto o to zadbać, bo fiskus ma ustawowe prawo zakwestionować podejrzanie niską cenę zakupu.

Podatek od wzbogacenia co do zasady trzeba odprowadzić od transakcji kupna mieszkania na rynku wtórnym. To oznacza, że jednym ze sposobów na jego uniknięcie jest zakup nieruchomości od dewelopera. Jednak nie jest tak, że podatek po prostu znika. W miejsce PCC pojawi się podatek VAT.

Gdy mowa o zakupie mieszkania na rynku wtórnym zwolnienie z podatku od wzbogacenia przysługuje nabywającym mieszkanie w sytuacji, gdy sprzedawcą jest spółdzielnia, przedmiotem sprzedaży jest mieszkanie na prawie spółdzielczym własnościowym, a kupujący był właścicielem nieruchomości wywłaszczonej, któremu przyznano odszkodowanie, a nie przyznano nieruchomości zamiennej. Podobnie jest, gdy kupujący miał prawo do nieruchomości sprzedanej na cele publiczne określone w przepisach o gospodarce nieruchomościami, która w razie wywłaszczenia spełniałaby warunki do przyznania nieruchomości zamiennej. Zwolnienie z podatku od wzbogacenia dotyczy także zakupu nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego, wykupionych na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska. Tutaj uwaga: zwolnieniu podlega mieszkanie zakupione w ciągu 5 lat, licząc od momentu otrzymania odszkodowania. Zwolnienie przysługuje także w określonych przypadkach, gdy jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn. Podatku od czynności cywilnoprawnych nie płaci się, gdy dochodzi do sprzedaży nieruchomości w wykonaniu lub w związku z wielostronną umową o zamianie budynku lub praw do lokalu w celu uzyskania w zamian spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu albo budynku mieszkalnego lub jego części, zajmowanego przez nabywcę na podstawie umowy najmu, określonej w przepisach o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Podatek od wzbogacenia nie zaistnieje, gdy mowa o sprzedaży nieruchomości dokonanej w ramach realizacji prawa do rekompensaty w rozumieniu ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2017 r. poz. 2097) – do wysokości kwoty odpowiadającej wartości zrealizowanego prawa do rekompensaty. Szczegółowe informacje na temat zwolnień z podatku od wzbogacenia przy zakupie mieszkania wskazano w Rozdziale 5 Ustawy.

Należy wspomnieć, że podatek od wzbogacenia, czyli PCC należy odprowadzić również, gdy zakup mieszkania będzie finansowany kredytem hipotecznym. Stawka podatku od wzbogacenia wynosi wówczas 0,1 procent wartości wierzytelności istniejącej lub 19 zł, gdy wcześniejsza wartość nie jest znana.

Podatek od wzbogacenia za działkę

Obowiązek odprowadzenia PCC pojawia się w momencie nabycia prawa do nieruchomości, a taką stanowi m. in. działka. Oznacza to, że kupując ziemię na rynku wtórnym należy odprowadzić podatek od wzbogacenia, a jego kwota zostanie obliczona, jako 2 procent podstawy podatku.

Od jakiej kwoty płaci się podatek od wzbogacenia, czyli podatek PCC?

W 2023 roku podatek od wzbogacenia, czyli PCC płaci się od wartości transakcji przekraczającej 1000 zł. Istotne, że kwota podatku do uregulowania musi zostać obliczona na podstawie wartości rynkowej. Obok progu kwotowego warto zapoznać się także z Rozdziałem 4 Ustawy, w którym szczegółowo opisano wszystkie kryteria dające zwolnienie z podatku od wzbogacenia. Kryterium kwotowe – w myśl art. 9, punkt 6 Ustawy – dotyczy sprzedaży rzeczy ruchomych, jednak w praktyce trudno sobie wyobrazić zakup nieruchomości za kwotę poniżej jednego tysiąca PLN.

Kiedy płacimy podatek od wzbogacenia i ile mamy na to czasu?

Kwestia terminów zapłaty podatku PCC jest szczegółowo omówiona w Rozdziale 5 Ustawy. Podatek od wzbogacenia regulujemy w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego. Trzeba to zrobić bez wezwania fiskusa. Poprzez regulację podatku od wzbogacenia ustawodawca rozumie złożenie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, obliczenie należności i wpłatę.

Od powyższej reguły istnieje wyjątek. Dokonując większej ilości czynności cywilnoprawnych obejmujących umowę pożyczki lub umowę sprzedaży rzeczy ruchomych lub praw majątkowych w jednym miesiącu, podatek od wzbogacenia możemy wpłacić w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Żeby móc skorzystać z takiej opcji musimy jednak dokonać w danym miesiącu co najmniej trzech wyżej wymienionych czynności cywilnoprawnych, a ostatnia z czynności musi zaistnieć przed upływem 14 dni od dnia dokonania pierwszej z nich. Deklarację podatkową składa się wówczas na druku PCC-4.

Jeszcze inaczej zapłata podatku od wzbogacenia wygląda, gdy korzystamy z usług notariusza. Ma on status płatnika PCC i dokonuje go w imieniu osoby kupującej, czyli podatnika. Notariusz musi wpłacić pobrany podatek na rachunek urzędu skarbowego właściwego ze względu na swoją siedzibę, w terminie do 7 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrał podatek, a także przekazać w tym terminie, w formie elektronicznej, deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego podatku.

Darowizna a podatek od wzbogacenia

Zgodnie z Ustawą podatek od wzbogacenia trzeba płacić także od darowizny, którą może być na przykład mieszkanie. PCC oblicza się jednak tylko względem części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.Innymi słowy podstawą podatków jest wartość długów, ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego.

Stawka podatku od wzbogacenia od darowizny wynosi 2 procent – gdy mowa o przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym oraz 1 procent – gdy przeniesieniu podlegają własności innych praw majątkowych.

Kiedy nie trzeba płacić podatku od wzbogacenia się?

Charakterystyka wszystkich czynności cywilnoprawnych, przy których zaistnieniu PCC nie występuje została zawarta w Rozdziale 4 Ustawy. Omawiamy je również powyżej w tym artykule - bezpośrednio w akapitach dotyczących zakupu auta czy mieszkania oraz przy umowach darowizny. Zasadniczo nie trzeba płacić podatku od wzbogacenia się, gdy dochodzi do zawarcia umowy o wartości rynkowej poniżej 1000 zł. Zwolnienie występuje także. m.in. przy zakupie auta, gdy nabywa je osoba o określonym stopniu niepełnosprawności a z pojazdu zamierza korzystać na użytek własny.

Kara za nieopłacenie podatku PCC

Podatek od wzbogacenia jest świadczeniem obowiązkowym i za jego nieopłacenie, które jest wykroczeniem skarbowym, podatnik może zostać obciążony karą pieniężną - grzywną. Jej wysokość jest zmienna w czasie – bo uzależniona od pensji minimalnej w danym roku. Musi jednak mieścić się w widełkach od jednej dziesiątej najniższego wynagrodzenia brutto do jego dwudziestokrotności. Reguluje to art. 48. § 1 kodeksu karnego skarbowego.

Od 1 lipca do 31 grudnia 2023 roku kara za nieopłacenie podatku od wzbogacenia może wynosić więc od 360 do 72 000 zł.

Kto płaci podatek od wzbogacenia?

Jak wyjaśniliśmy we wstępie do tego artykułu nie zawsze podatek PCC leży na nabywcy. Zgodnie z art. 4 Ustawy odpowiedzialność spoczywa zależnie od sytuacji:

• przy umowie sprzedaży – na kupującym
• przy umowie zamiany – na stronach czynności
• przy umowie darowizny – na obdarowanym
• przy umowie dożywocia – na nabywcy własności nieruchomości
• przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności – na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności
• przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym również nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności – na użytkowniku lub nabywającym prawo służebności
• przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – na biorącym pożyczkę lub przechowawcy
• przy ustanowieniu hipoteki – na składającym oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki
• przy umowie spółki cywilnej – na wspólnikach, a przy pozostałych umowach spółki – na spółce.

Podatek od wzbogacenia – podstawa prawna

• Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. 2000 Nr 86 poz. 959)
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997 Nr 137 poz. 926)
• Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. 1999 Nr 83 poz. 930)