Przeczytasz w 14 min.
Czym jest majątek wspólny w małżeństwie?
Majątek wspólny w małżeństwie to forma współwłasności, w której małżonkowie dzielą się dobrami, które zgromadzili podczas wspólnego życia. Warto pamiętać, że majątek wspólny obejmuje zarówno aktywa, czyli na przykład nieruchomości oraz oszczędności, jak też pasywa, czyli na przykład długi. Zgodnie z literą prawa majątek wspólny powstaje więc z chwilą zawarcia małżeństwa.
Co warto zaliczyć do majątku wspólnego? Przykłady
Na majątek wspólny małżonków mogą składać się między innymi nieruchomości, a więc dom, mieszkanie lub działka. W jego zakres mogą wejść także ruchomości, a wśród nich: samochody lub inne pojazdy nabyte w czasie małżeństwa, meble, sprzęt AGD lub sprzęt elektroniczny.
Jak wygląda podział majątku po rozwodzie?
Kwestia podziału majątku wspólnego po rozwodzie jest w Polsce uregulowana przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W praktyce podział majątku może odbywać się na kilka sposobów. Pierwszym jest dążenie zawarcie stosownej umowy między małżonkami, w której kwestia podziału majątku zostanie wyczerpująco opisana. Jeśli z różnych przyczyn takiej umowy nie można zawrzeć, a małżonkowie nie osiągnęli porozumienia, sąd podejmuje decyzję o podziale kierując się zasadą sprawiedliwości. Zasada ta opiera się na analizie czynników takich jak czas trwania małżeństwa, wkład każdego z małżonków w gospodarstwo domowe, dochody i perspektywy zarobkowe oraz kwestie dotyczące opieki nad dziećmi.
Umowny podział majątku wspólnego
Polubownym rozwiązaniem dotyczącym podziału majątku zgromadzonego wspólnie w czasie trwania małżeństwa jest zawarcie stosownego porozumienia. Ustala się w nim między innymi, czy podziałowi ulega cały majątek wspólny, czy jego konkretne części. Umowa dotycząca podziału majątku po rozwodzie może być zawarta w dowolnej formie. W sytuacji, gdy w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi nieruchomość, dokument należy podpisać w obecności notariusza. Zasada zachowania formy szczególnej może nastąpić w jeszcze innych przypadkach. Przykład? Majątek wspólny składa się między innymi z prawa użytkowania wieczystego. Umowny podział majątku wspólnego może obejmować podział poszczególnych składników majątkowych na konkretne udziały, wykup jednego małżonka przez drugiego lub inny ustalony sposób rozdzielenia. To strony decydują, jakie będą zapisy porozumienia.
Sądowy podział majątku po rozwodzie
Jeśli małżonkowie nie mogą dojść do kompromisu pozostaje ścieżka urzędowa. O sądowy podział majątku po rozwodzie może wystąpić każda ze stron. Co do zasady, podział majątku wspólnego małżonków dokonywany jest dopiero po rozwodzie. Od tej reguły istnieje jednak wyjątek. Zgodnie z art. 58 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na wniosek jednego z małżonków sąd ma prawo dokonać podziału majątku wspólnego już w wyroku orzekającym rozwód. Warunek? Przeprowadzenie tego podziału nie może powodować nadmiernej zwłoki w procesie.
Wniosek o podział majątku wnosi się do sądu rejonowego miejsca położenia rzeczy. Gdy majątek wspólny małżonków jest spory i znajduje się w okręgu działania kilku sądów rejonowych, wybór sądu właściwego należy do wnioskodawcy. Zdarza się, że druga strona nie zgadza się z tym wyborem. Swój sprzeciw i wniosek o zmianę sądu na inny musi zgłosić na pierwszej rozprawie. Przykładem uzasadnienia może być wniosek o zmianę na sąd rejonowy, w którego okręgu mieszkają obie strony procesu podziału majątku.
Koszty podziału majątku wspólnego
Koszty za przeprowadzenie podziału majątku wspólnego mogą różnić się zależnie od ścieżki, jaką wybiorą eksmałżonkowie. Gdy zdecydują się na umowny podział majątku muszą ponieść koszty notarialne. Stawka notariusza będzie wynikać z wartości dzielonego majątku. Przykładowo przy majątku wartym do 10 tysięcy złotych taksa może wynieść nie więcej niż 100 zł plus 3 procent nadwyżki od części majątku przekraczającej 3 tysiące złotych. Przy majątku powyżej miliona złotych maksymalna taksa wyniesie 5710 złotych plus 0.25 procent od nadwyżki powyżej jednego miliona. Nie będzie ona jednak wyższa niż sześciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za rok ubiegły. Do podanych wartości należy dodać VAT. Wycena współpracy z notariuszem może zwiększyć się o opłaty sądowe lub stosowne wpisy. Będzie ona różna zależnie od okoliczności danej sprawy.
Warto wiedzieć, że górny limit taksy notarialnej reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.
Za podział majątku muszą zapłacić także osoby korzystające z asysty sądu. Opłata sądowa za wniesienie wniosku o podział majątku jest równa 1000 złotych. Jednak, gdy właściciele majątku dołączą do wniosku tzw. zgodny plan podziału, opłata sądowa zmniejszy się do 300 złotych. To jednak nie wszystkie koszty. W kalkulacji należy uwzględnić także wynagrodzenie biegłego (to nawet kila tysięcy złotych) lub wynagrodzenie pełnomocnika – na przykład adwokata. Tutaj obowiązują stawki minimalne regulowane Rozporządzeniem Ministra sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Zgodnie z art. 8 rozporządzenia minimalne opłaty za pełnomocnictwo przy sprawach cywilnych są zależne od wartości przedmiotu sprawy i wahają się od 60 złotych (majątek do 500 zł) przez 1200 zł (majątek do 10 tysięcy złotych) do 16.600 złotych (majątek większy niż 5 milionów). Rozporządzenie jest punktem odniesienia przy wycenach usług komercyjnych. Realne koszty mogą być więc wyższe niż podane w rozporządzeniu.
Koszty podziału majątku wspólnego – podział między uczestników
Kwestię podziału kosztów regulują zapisy Kodeksu postępowania cywilnego. W art. 520 sprecyzowano, że każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie. Jeżeli jednak uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników.
Jakie dokumenty są potrzebne do podziału majątku wspólnego po rozwodzie?
Aby proces podziału majątku wspólnego realizowany przed sądem rejonowym mógł się rozpocząć, strony muszą dostarczyć komplet dokumentów. Zazwyczaj składają się na niego
- Odpis prawomocnego wyroku rozwodowego
- Inwentarz majątku wspólnego. To dokument, który zawiera kompletny spis aktywów i pasywów posiadanych przez małżonków. Inwentarz majątku powinien obejmować nieruchomości, pojazdy, konta bankowe, inwestycje, długi, kredyty itp.
- Dokumenty potwierdzające własność poszczególnych składników majątkowych. To między innymi akty notarialne nabycia nieruchomości, umowy zakupu pojazdów, umowy inwestycyjne, umowy kredytowe.
- Dokumenty finansowe potwierdzające wartość aktywów. Wśród nich wyceny nieruchomości, sprawozdania finansowe, umowy leasingowe, umowy dzierżawy
- Dokumenty związane z zadłużeniem potwierdzające ich istnienie i wskazujące wartość. To między i innymi umowy kredytowe, umowy pożyczkowe, wezwania do zapłaty, raporty o zadłużeniach.
Potrzebne będą dowody osobiste lub paszporty byłych małżonków.
Kompletując dokumenty do podziału majątku wspólnego po rozwodzie należy skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym. Po analizie konkretnej sprawy specjalista pomoże zgromadzić wszystko co konieczne do rozpoczęcia procesu.
Rozdzielność majątkowa a podział majątku po rozwodzie
Rozdzielność majątkowa to przeciwieństwo majątku wspólnego. Powstaje poprzez podpisanie specjalnej umowy majątkowej między małżonkami, znanej jako intercyza. W przypadku takiej umowy każdy z małżonków, już po zawarciu małżeństwa, posiada osobisty majątek, nad którym ma pełną kontrolę. Intercyza musi mieć formę aktu notarialnego, a żeby mogła zostać zawarta małżonkowie muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Rozdzielność majątkowa ma wpływ na podział majątku po rozwodzie. Ustanowienie jej w trakcie małżeństwa powoduje, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem małżeństwa, jak też ten nabyty po podpisaniu intercyzy. Niezależnie od intercyzy przysługuje mu udział w majątku wspólnym nabytym przed podpisaniem umowy o rozdzielności, a po zawarciu małżeństwa.
Nierówny podział majątku wspólnego po rozwodzie
Zgodnie z przepisami małżonkowie mają równe prawa do majątku wspólnego. Po zawarciu małżeństwa, powstaje wspólność majątkowa, która obejmuje przedmioty nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w trakcie trwania małżeństwa. W przypadku rozwodu, wszystkie te przedmioty są równo dzielone między małżonków. Zdarza się, że strony nie zgadzają się z tą zasadą. Wówczas może nastąpić nierówny podział majątku wspólnego. Podział ten odbywa się w postępowaniu sądowym
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 43. § 1) dopuszcza możliwość, że każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania majątku. Stopień ten podlega ocenie sądu. Analizie poddawane są między innymi udział w wychowaniu potomstwa oraz czy małżonkowie wkładali siły w powiększanie majątku wspólnego proporcjonalnie do wykazywanych zarobków. Wśród przesłanek za ustaleniem nierównego podziału majątku stoją różnego rodzaju uzależnienia mające wpływ na funkcjonowanie gospodarstwa domowego, prowadzenie podwójnego życia czy pozostawanie przez długi czas bez pracy, mimo braku przesłanek do tego.
Podsumowując, aby sąd rozpatrzył nierówny podział majątku wspólnego muszą wystąpić przynajmniej trzy elementy: jedna ze stron procesu musi złożyć wniosek o taki podział, muszą zaistnieć ważne powody takie wniosek uzasadniające a małżonkowie muszą mieć wyraźnie różny udział w powstawaniu majątku wspólnego.
Podział majątku a kredyt
Gdy dochodzi do podziału majątku wspólnego po rozwodzie pewnym wyzwaniem staje się zaciągnięty wspólnie kredyt, na przykład na mieszkanie lub dom. Dla banków kluczowy jest bowiem fakt odpowiedzialności dwóch stron zawartej umowy hipotecznej, niezależnie od tego czy są one w związku małżeńskim czy też po rozwodzie. Banki najczęściej traktują kredyty jako zobowiązania solidarne, co oznacza, że oboje małżonkowie są odpowiedzialni za spłatę całości zadłużenia, niezależnie od podziału majątku wspólnego.
Współkredytobiorca - rozwód dla banku nie ma znaczenia
Już przy zaciąganiu kredytu hipotecznego, informacja czy kredytobiorcy żyją w związku formalnym czy też nie, nie jest najważniejsza. Istotne jest to, że do kredytu przystępują dwie osoby i od momentu podpisania umowy stają się współkredytobiorcami. Taka konstrukcja to doskonałe zabezpieczenie dla banku, a podjęte zobowiązanie staje się czymś co łączy ludzi na długie lata, nawet po rozwodzie.
Rozsądne rozwiązania - sprzedaż mieszkania i pozbycie się zadłużenia lub przejęcie długu
W wyniku podziału majątku wspólnego, mieszkanie czy dom może stać się własnością wyłącznie jednego z małżonków, podczas gdy obowiązek spłaty kredytu – zgodnie z umową bankową - będzie spoczywał nadal na dwóch osobach. Nawet jeśli obie strony zgadzają się na taki wariant, to jednak sprawa może być bardziej skomplikowana za kilka lat, gdy np. sytuacja finansowa jednej osoby znacząco się zmieni. Przy zaprzestaniu spłacania rat kredytowych bank może uzyskać tytuł wykonawczy i egzekwować dług przed komornikiem również od małżonka, który nie jest już właścicielem mieszkania.
Jedną z możliwości, która wprawdzie wymaga dużo czasu, ale rozwiązuje problem, jest sprzedaż mieszkania i pozbycie się całego zadłużenia. Dochodzi wtedy do zakończenia umowy kredytowej. Trzeba oczywiście uwzględnić czy obie strony mają gdzie mieszkać, gdy pozbywają się kłopotliwej nieruchomości oraz czy cena, którą można za nią aktualnie otrzymać pozwoli na pozbycie się zobowiązania kredytowego.
Alternatywne rozwiązanie to skorzystanie z instytucji przejęcia długu. Można zawrzeć porozumienie, na mocy którego jedno z małżonków przejmie cały kredyt. Nie jest to jednak takie proste, bo zgodę muszą wyrazić zarówno eksmałżonkowie jak też bank jako jedna ze stron umowy. Z reguły po negocjacjach z bankiem, sprawa kończy się podpisaniem aneksu do umowy kredytowej.
Podział majątku wspólnego po rozwodzie - podsumowanie
Sam proces rozwodu jest wydarzeniem, które stawia dotychczasowe życie w zupełnie nowym położeniu. W sytuacji stresu i nieporozumienia często trudno jest osiągnąć kompromis, zwłaszcza w sprawach finansowych. Gdy w grę wchodzi podział majątku wspólnego, zarządzanie domowymi finansami wymaga zupełnie nowego otwarcia. Wskazana jest wtedy pomoc specjalistów w zakresie prawa finansowego czy podatkowego. Skorzystanie z pomocy doświadczonych osób może skutecznie uchronić przed konsekwencjami źle przeprowadzonych transakcji i umów, których skomplikowanie może przerosnąć współmałżonków w trakcie rozwodu. Równie istotny jest aspekt emocjonalny. Gdy trudno osiągnąć porozumienie, warto sięgnąć po pomoc psychologa lub mediatora.
Podział majątku wspólnego po rozwodzie – podstawa prawna
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59)
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 Nr 43 poz. 296)
- Ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2005 Nr 167 poz. 1398)
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dziennik Ustaw Nr 14, poz. 1564)
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dziennik Ustaw poz. 1714)
