Państwowa Inspekcja Handlowa – co kontroluje i jakie ma uprawnienia?

Pokaż więcej

Inspekcja Handlowa – co kontroluje? 

Zadania Inspekcji Handlowej są rozległe i różnorodne. Te kontrolne sprowadzają się do trzech głównych zagadnień. Przedstawiciele inspekcji kontrolują: 

• legalność i rzetelność funkcjonowania przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o produkcji, handlu i usług, 
• wyroby przeznaczone dla konsumentów zasadniczych i to czy spełniają szczegółowe lub inne wymagania zgodnie z różnymi przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa, 
• czy dystrybutorzy, sprzedawcy detaliczni i hurtowi przestrzegają przepisów, np. o bateriach i akumulatorach, ochronie środowiska, znakowaniu wprowadzonych do obrotu produktów GMO, produktów kosmetycznych. 

Ponadto Inspekcja Handlowa pozasądowo rozwiązuje spory konsumenckie, organizuje i prowadzi stałe sądy polubowne oraz zajmuje się bezpłatnym poradnictwem konsumenckim. Może także wykonywać inne zadania, które określa ustawa lub odrębne przepisy. 

Państwowa Inspekcja Handlowa – donos 

Państwowa Inspekcja Handlowa podlega Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKIK), który kieruje nią przy pomocy inspektorów na szczeblu wojewódzkim. Na stronach UOKIK (link na dole strony) podane są informacje kontaktowe do jednostek regionalnych, w podziale na województwa. To za ich pośrednictwem można nawiązać kontakt z przedstawicielami inspekcji. Niektóre jednostki wskazują też adresy mailowe dedykowane konkretnym tematom. Przykładowo, Inspekcja Handlowa we Wrocławiu udostępnia elektroniczną skrzynkę pocztową, gdzie konsumenci mogą zgłaszać przypadki niepokojącego wzrostu cen produktów żywnościowych i artykułów higienicznych. Kontaktując się z wybranymi oddziałami Inspekcji Handlowej można zgłaszać wnioski związane z działaniem jej pracowników, przeprowadzonymi kontrolami, a także zasięgnąć informacji udostępnianych bezpłatnie konsumentom.   

Kto poza kontrolą Państwowej Inspekcji Handlowej? 

Chociaż uprawnienia wynikające z ustawy o Inspekcji Handlowej są szerokie, nie podlegają jej przedsiębiorcy, którzy: 

• działają na terenach zamkniętych, nad którymi nadzór sprawują ministrowie: spraw wewnętrznych, obrony narodowej oraz sprawiedliwości, 
• wytwarzają energię elektryczną lub ciepło, prowadzą hurtowy lub detaliczny handel energią elektryczną, paliwami gazowymi lub ciepłem, działają w zakresie przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej lub gazu ziemnego lub przesyłania i dystrybucji ciepła, 
• produkują paliwa. 

Spod ustawy wyłączono również banki i instytucje ubezpieczeniowe oraz prowadzoną przez nie działalność bankową i ubezpieczeniową. Przepisy te nie odnoszą się też do usług: 

• pocztowych i telekomunikacyjnych, 
• pośrednictwa finansowego, 
• informatycznych, 
• naukowo-badawczych, 
• edukacyjnych, które świadczą podmioty publiczne, 
• ochrony zdrowia i opieki społecznej. 

Ustawy nie stosuje się także do produkcji nawozów i środków wspomagających uprawę roślin. 

Te dziedziny mają wyspecjalizowane instytucje, które kontrolują takich producentów czy usługodawców oraz odrębne przepisy, gdzie są określone zasady takiej kontroli. 

Co kontroluje Inspekcja Handlowa? 

Zadania inspekcji handlowej są rozległe i różnorodne. Te kontrolne sprowadzają się do trzech głównych zagadnień. Inspekcja Handlowa kontroluje: 

• legalność i rzetelność funkcjonowania przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o produkcji, handlu i usług, 
• wyroby przeznaczone dla konsumentów zasadniczych i to czy spełniają szczegółowe lub inne wymagania zgodnie z różnymi przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa, 
• czy dystrybutorzy, sprzedawcy detaliczni i hurtowi przestrzegają przepisów, np. o bateriach i akumulatorach, ochronie środowiska, znakowaniu wprowadzonych do obrotu produktów GMO, produktów kosmetycznych. 

Ponadto Inspekcja Handlowa pozasądowo rozwiązuje spory konsumenckie, organizuje i prowadzi stałe sądy polubowne oraz zajmuje się poradnictwem konsumenckim. Może także wykonywać inne zadania, które określa ustawa lub odrębne przepisy. 

Państwowa Inspekcja Handlowa kontroluje tylko z upoważnieniem 

Zgodnie z rozdziałem 3 ustawy o IH kontrolę w firmie czy sklepie można wszcząć dopiero wtedy, gdy doręczy się im upoważnienie, które wydaje wojewódzki inspektor. Wskazuje ono: 

• organ kontroli, 
• podstawę prawną, datę i miejsce wystawienia tego dokumentu, 
• imię, nazwisko i stanowisko kontrolującego oraz numer jego legitymacji służbowej, a gdy upoważnienie dopuszcza udział w kontroli innych osób-specjalistów - ich imiona i nazwiska oraz numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, 
• kontrolowanego, 
• przedmiot i zakres kontroli, 
• daty rozpoczęcia kontroli i przewidywanego jej zakończenia, 
• pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego. 

Pod tym dokumentem podpisuje się osoba, która udziela upoważnienia, podaje zajmowane stanowisko lub funkcję. 

Państwowa Inspekcja Handlowa kontroluje w obecności kontrolowanego 

Kontrolę wszczyna i prowadzi inspektor, gdy okaże legitymację służbową. Przeprowadza ją w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej. Może to się odbyć także przy udziale innego pracownika sprawdzanej firmy/sklepu lub przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, który nie jest pracownikiem organu kontrolującego. 

Kontrolę przeprowadza się w siedzibie kontrolowanego lub w miejscu, gdzie wykonuje działalność oraz w godzinach pracy lub faktycznej działalności. To oznacza, że inspektor może wejść do każdego sklepu czy zakładu produkującego, np. zabawki. Gdy zgodzi się na to kontrolowany, czynności badawcze przeprowadzi się również w siedzibie inspekcji, jeżeli usprawni to kontrolę. 

Gdyby była taka potrzeba, wojewódzki inspektor może wnioskować do komendanta policji o pomoc w przeprowadzeniu czynności kontrolnych. Policja musi zapewnić inspektorowi takie wsparcie. 

Co robi inspektor handlowy podczas kontroli? 

Przedstawiciel Inspekcji Handlowej ma prawo wejść i poruszać się w obiektach, pomieszczeniach i na terenie jednostki kontrolowanej za okazaniem legitymacji służbowej. Nie musi uzyskiwać przepustki, którą przewiduje regulamin wewnętrzny firmy oraz nie podlega rewizji osobistej. 

Zgodnie z art. 16 ustawy o IH inspektor ma prawo: 

• badać akta, dokumenty, ewidencje i informacje w zakresie objętym kontrolą oraz żądać od kontrolowanego lub jego przedstawiciela, aby sporządzili niezbędne kopie oraz urzędowe tłumaczenia na język polski dokumentów sporządzonych w języku obcym, 
• oglądać teren, obiekty, pomieszczenia, środki przewozowe, produkty i inne rzeczy w zakresie objętym kontrolą, 
• badać przebieg określonych czynności, 
• legitymować osoby, aby stwierdzić ich tożsamość, jeżeli jest to niezbędne w kontroli, 
• przesłuchiwać osoby w charakterze strony, świadka lub biegłego, jeżeli jest to niezbędne, aby wyczerpująco wyjaśnić okoliczności sprawy. 

Ponadto inspektor może żądać, aby kontrolowany lub jego przedstawiciel niezwłocznie usunęli uchybienia porządkowe i organizacyjne. W wyznaczonym terminie muszą oni udzielić pisemnych i ustnych wyjaśnień w sprawach, które obejmuje kontrola. W swoich działaniach inspektor może zasięgać opinii biegłych, jeżeli jest to potrzebne do kontroli. Ma prawo zabezpieczać dowody, produkty, pomieszczenia i środki przewozowe, pobierać nieodpłatnie próbki produktów do badań, zbierać inne materiały do kontroli. Niewykluczone, że sprawdzi także rzetelność obsługi, kupując konkretny produkt lub usługę. 

Zgodnie z art. 22a ustawy o IH to pracownicy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, których wyznaczył prezes UOKiK, mogą nadzorować kontrole w kraju. Dzięki temu sprawdzają się, czy inspektorzy prawidłowo je przeprowadzają. 

Obowiązki kontrolowanego przez Inspekcję Handlową i innych przedsiębiorców oraz kary 

Kontrolowany nie może blokować inspektora w czynnościach kontrolnych, które wymienia ustawa. Niewykluczone nawet, że będzie musiał ujawnić informacje, które są niezbędne, aby usunąć zagrożenia związane z produktem lub usługą. 

Przedsiębiorca, który ma produkty lub dokumenty objęte kontrolą przeprowadzaną u innego przedsiębiorcy, powinien udostępnić je na żądanie inspektora oraz pozwolić pobrać próbki produktów do badań. 

Zgodnie z art. 39 ustawy o IH jeśli kontrolowany uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie czynności kontrolnych, podlega karze aresztu do 30 dni albo grzywny do 5 000 zł. Jeśli zaś nie usunie stwierdzonych uchybień na żądanie inspektora, musi liczyć się z karą do 5 000 zł. 

Inspekcja Handlowa a protokół pokontrolny 

Zgodnie z art. 20 ustawy o IH ustalenia kontroli inspektor dokumentuje w protokole. Zapoznaje z nim kontrolowanego lub osobę przez niego upoważnioną. 

Protokół podpisuje inspektor oraz kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona, w którego obecności badano produkt, usługę, firmę, sklep. Jeśli kontrolę przeprowadzono przy udziale innego pracownika lub przywołanego świadka, także oni podpisują dokument. 

Gdy nie ma uwag do protokołu, odnotowuje się to. Jeden egzemplarz za pokwitowaniem otrzymuje kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona, a drugi pozostawia się w aktach sprawy. Jeśli kontrolowany nie chce podpisać lub odebrać protokołu, inspektor odnotowuje to w tym dokumencie. W miarę możliwości podaje także przyczynę odmowy. 

Kontrolowany ma prawo zgłosić uwagi bezpośrednio do protokołu lub w ciągu 7 dni od dnia, kiedy przedstawiono mu go do podpisu. Wnosi je na piśmie. Wojewódzki inspektor odnosi się do zgłoszonych zastrzeżeń nie później niż w ciągu 14 dni od dnia, kiedy je otrzymał. 

Jeśli inspektor zabezpiecza produkty, dokumenty i inne rzeczy, pobiera próbki, przeprowadza oględziny lub inne dowody, to zgodnie z art. 21 ustawy o IH sporządza odrębny protokół. Odnotowuje to w protokole kontroli. 

Jakie mogą być skutki kontroli Inspekcji Handlowej? 

Wojewódzki inspektor decyduje o tym, czy jeszcze podczas kontroli ograniczyć lub wstrzymać wprowadzanie do obrotu lub wycofać z niego produkty albo wstrzymać świadczenie usług, albo niezwłoczne usunąć stwierdzone nieprawidłowości. Postanowi tak, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo lub interes konsumentów albo interes gospodarczy państwa. 

Może także nakazać przedsiębiorcy, aby wstrzymał wprowadzenie lub wycofał z obrotu w swoich punktach sprzedaży całą partię artykułu rolno-spożywczego zafałszowanego. Stanie się tak, jeżeli stwierdzone nieprawidłowości odnoszą się do całej partii produkcyjnej artykułu rolno-spożywczego. Wojewódzki inspektor kontroli ma prawo też nakazać, aby szybko usunąć stwierdzone nieprawidłowości. 

Te decyzje wyda także inspektor, jeśli upoważnił go do tego wojewódzki inspektor. 

Ponadto informacje o fałszowaniu artykułów rolno-spożywczych ujawnia się. 

Wojewódzki inspektor decyduje też o zarządzeniach pokontrolnych, a kontrolowany musi w określonym terminie poinformować, jak je wykonał. W wystąpieniach pokontrolnych wojewódzki inspektor informuje kontrolowanego lub jednostkę nadrzędną, jakie stwierdził inne uchybienia i zalecenia, aby je usunąć. Również w tym przypadku kontrolowany odpowiada na wystąpienie pokontrolne w wyznaczonym terminie. Także producent lub importer mogą spodziewać się wystąpienia pokontrolnego, jeżeli usunie to nieprawidłowości. 

Jeśli kontrolowany nie wykona decyzji pokontrolnej Inspekcji Handlowej podlega grzywnie w wysokości do 360 stawek dziennych (która nie może być niższa niż 1/30 minimalnego wynagrodzenia za pracę, ale też nie wyższa niż czterystukrotność tego wynagrodzenia). Mówi tak art. 38 ustawy o Inspekcji Handlowej.  

Inspekcja handlowa a spory konsumenckie 

Jedno z ważnych zadań Inspekcji Handlowej dotyczy postępowań w sprawie pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich i prowadzenia sądów polubownych. To wojewódzki inspektor pozasądowo rozwiązuje spory cywilnoprawne między konsumentem a przedsiębiorcą. Umożliwia stronom zbliżenie stanowisk lub przedstawia im propozycje rozwiązania konfliktu. 

Konsument lub przedsiębiorca wszczynają pozasądowy spór konsumencki na podstawie wniosku, który składają do wojewódzkiego inspektora właściwego dla miejsca działalności przedsiębiorcy. Na taki krok wnioskodawca ma rok od dnia, kiedy próbował skontaktować się z drugą stroną i bezpośrednio rozwiązać spór. 

Do wniosku dołącza: 

• opis okoliczności sprawy, 
• informacje o dotychczasowym przebiegu sporu, 
• kopie dokumentów, które potwierdzają informacje z wniosku. 

Kiedy Inspekcja Handlowa odmówi zajęcia się sporem konsumenckim? 

Jednak inspekcja nie zawsze zajmie się sporem konsumenckim. Odmówi jego rozpatrzenia, gdy wykracza poza kategorie sporów z jej właściwością. Stanie się tak również, gdy m.in.: 

• zanim wnioskodawca złożył wniosek o wszczęcie pozasądowego rozwiązania sporu, nie próbował kontaktować się z drugą stroną i bezpośrednio go rozwiązać, 
• spór jest błahy lub wniosek o wszczęcie postępowania spowoduje uciążliwości dla drugiej strony lub poważnie zakłóci działania inspekcji, 
• sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami jest w toku albo rozpatrzyły ją już: inspekcja, stały sąd polubowny, inny właściwy podmiot albo sąd. 

Inspekcja Handlowa a sądy polubowne 

Inspekcja Handlowa prowadzi też sądy polubowne. Te przy wojewódzkich inspektorach działają na podstawie umów zawartych przez wojewódzkich inspektorów z organizacjami pozarządowymi, które reprezentują interesy konsumentów lub przedsiębiorców oraz innymi zainteresowanymi jednostkami organizacyjnymi. 

Sądy te rozpatrują spory o prawa majątkowe wynikłe z umów, które zawarli między sobą konsumenci i przedsiębiorcy. 

Państwowa Inspekcja Handlowa – nowe uprawnienia od roku 2024 

Zgodnie z przeprowadzoną nowelizacją przepisów ustawa o Inspekcji Handlowej zyskuje nowy fragment. Zgodnie z nim do zadań inspekcji należy także kontrola przestrzegania przez przedsiębiorców wykonujących działalność lombardową przepisów ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 roku o konsumenckiej pożyczce lombardowej. To przepis ważny od 7 stycznia 2024 roku (art. 3, pkt. 1, ustęp 2j ustawy). 

Państwowa Inspekcja Handlowa – podstawa prawna 

• Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku o Inspekcji Handlowej (Dz. U. 2001 Nr 4 poz. 25) - link