Odsetki ustawowe za opóźnienie 2023 i wcześniej. Jak działają i jak się je liczy? Przeczytaj ten poradnik

Pokaż więcej

Odsetki ustawowe

Analizując odsetki ustawowe za opóźnienie należy rozróżnić je od odsetek kapitałowych (omawiamy je w dalszej części tego artykułu). Oba rodzaje to odsetki ustawowe, a więc gwarantowane przez polskie prawo.

Odsetki ustawowe za opóźnienie - zgodnie z nazwą - są należne za nieterminową spłatę wierzytelności. O taki rodzaj zadośćuczynienia może wystąpić każdy, kto ma opóźnioną jakąś zapłatę. Skorzystają więc z tego zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Ten, kto zaczyna naliczać odsetki, nie musi nawet o tym powiadamiać kontrahenta, że to robi.

Jak działają odsetki ustawowe za opóźnienie?

Zgodnie z art. 481 § 1kc odsetki ustawowe za opóźnienie należą się nawet wtedy, gdy wierzyciel nie poniósł żadnych strat w wyniku przesuniętego terminu zapłaty. Wolno się ich domagać także wówczas, gdy dłużnik nie odpowiada za tę zwłokę.

Odsetki ustawowe za opóźnienie - przykład

Awaria systemu zablokowała w banku dostęp do kont i operacji finansowych i zlecony wcześniej przelew został zrealizowany z trzydniowym poślizgiem. Niedogodność wierzyciela polegała więc tu na tym, że na czas nie otrzymał swoich pieniędzy. Za te 3 dni opóźnienia ma prawo dochodzić odsetek ustawowych.

Ile wynoszą odsetki ustawowe za opóźnienie?

Co do zasady są one równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (NBP) i 5,5 punktów procentowych (dalej: pp). Jeśli jednak wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stawki.

Odsetki ustawowe za opóźnienie 2023 - aktualne stawki

Ile wynoszą odsetki ustawowe za opóźnienie w roku 2023? Obecnie ich wysokość to 11,25 proc., a wynika ona z sumowania aktualnej stopy referencyjnej NBP (5,75 proc.) oraz 5,5 punktów procentowych. Najnowsza, aktualna stopa referencyjna w wysokości 5,75 proc. obowiązuje od 5 października 2023 r. i została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym NBP, jako pozycja 15/2023. Zastąpiła ona obowiązującą wcześniej stopę referencyjną w wysokości 6,00 proc., która obowiązywała od 7 września 2023 roku. Pełne zestawienie ostatnich zmian stóp procentowych publikujemy poniżej w formie tabeli.

Odsetki ustawowe za opóźnienie a odsetki kapitałowe

Z kolei odsetki kapitałowe są liczone - zgodnie z art. 359 § 2kc – jako suma stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych. Aktualnie odsetki kapitałowe wynoszą 9,25 proc., które wynikają z sumowania wartości 5,75 proc. + 3,5pp. Opisujemy je szerzej w tym artykule.

Odsetki ustawowe za opóźnienie 2021 i 2022

Sytuacja z wysokością stóp procentowych pod koniec roku 2021 była dynamiczna, mogła więc powodować zamieszanie. Odsetki ustawowe za opóźnienie w ostatnim kwartale 2021 r. zmieniały się aż trzykrotnie. Wysoka dynamika zmian utrzymała się również w roku 2022, kiedy to odsetki ustawowe za opóźnienie uległy zmianie aż ośmiokrotnie. Zmiany w ujęciu zbiorczym prezentujemy w tabeli poniżej.

Wyższe wartości odsetek to m.in. skutek rosnącej inflacji. W odpowiedzi na nią Rada Polityki Pieniężnej (RPP) wielokrotnie reagowała podniesieniem stóp procentowych. Sytuacja stała się wyjątkowa - wcześniej przez niemal półtora roku, czyli do 6 października 2021 r., odsetki za opóźnienie wynosiły 5,6 proc. w skali roku.

Zmiany odsetek w latach 2021 i 2022 to ruch przeciwny do znanego we wcześniejszych latach, kiedy inflacja malała, a efekcie malały także odsetki ustawowe. Tendencja zwyżkowa sprawiała, że obie te wartości (zarówno odsetki ustawowe za opóźnienie, jak i kapitałowe) systematycznie rosły.

TABELA: Zmiany wysokości odsetek ustawowych i za opóźnienie w 2023, 2022, 2021 i 2020 r.

Nową wysokość odsetek stosuje się od dnia, kiedy wchodzi w życie uchwała RPP, która zmienia poziom stopy referencyjnej. Minister sprawiedliwości ogłasza wysokość odsetek ustawowych w obwieszczeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W nim tylko potwierdza, z opóźnieniem w stosunku do uchwały RPP, ile one aktualnie wynoszą.

Minister sprawiedliwości wydał obwieszczenie w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie z dnia:

• 27 września 2023 roku (M.P. z 2023 r., poz. 1061)
• 29 września 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 942)
• 22 lipca 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 710)
• 4 lipca 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 673)
• 1 czerwca 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 586)
• 11 maja 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 482),
• 28 marca 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 375), 
• 23 lutego 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 285),
• 24 stycznia 2022 roku (M.P. z 2022 r., poz. 109),
• 28 grudnia 2021 roku (M.P. z 2021 r., poz. 1202),
• 29 listopada 2021 roku (M.P. z 2021 r., poz. 1097),
• 18 października 2021 roku (M.P. z 2021 r., poz. 953).

Odsetki ustawowe 2020

Zróbmy jeszcze jeden krok wstecz. Ustawowe odsetki za opóźnienie w 2020 r. zmieniały się kilkakrotnie za sprawą częstych obniżek stóp procentowych NBP. Ponieważ malała stopa referencyjna NBP, to powodowała coraz niższe stawki ustawowych odsetek za opóźnienie.

Do 17 marca 2020 r. wynosiły one 7 proc. w stosunku rocznym. Od 18 marca do 8 kwietnia spadły do 6,5 proc. Od 9 kwietnia do 28 maja ustawowe odsetki 2020 obniżyły się o kolejne 0,5pp i wynosiły 6 proc. Od 29 maja 2020 r. aż do 6 października 2021 r. ich poziom był stabilny: 5,6 proc.

Odsetki ustawowe w 2019

W 2019 r. odsetki ustawowe nie zmieniły się ani razu. Wynosiły 7 proc. w stosunku rocznym i taką wartość miały od 1 stycznia 2016 r.

Maksymalne odsetki za opóźnienie w 2023 r.

Artykuł 481 § 2 [1] kc dopuszcza ustalenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie. Nie mogą one jednak w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności poziomu odsetek ustawowych za opóźnienie. Są to tzw. odsetki maksymalne za opóźnienie.
To oznacza, że:
do 4 stycznia 2022 r. wynosiły one 14,5 proc., bo 2 x 7,25 proc.,
do 8 lutego 2022 r.  wynosiły 15,5 proc., bo 2 x 7,75 proc,
do 8 marca 2022 r. wynosiły 16,5 proc., bo 2 x 8,25 proc.,
do 6 kwietnia 2022 r. wynosiły 18 proc., bo 2 x 9 proc.,
do 5 maja 2022 r. wynosiły 20 proc., bo 2 x 10 proc.,
do 8 czerwca 2022 r. wynosiły 21,50 proc., bo 2x10,75 proc.,
do 7 lipca 2022 r. wynosiły 23,00 proc., bo 2x11,50 proc., 
do 7 września 2022 r. wynosiły 24,00 proc., bo 2x12,00 proc.,
do 6 września 2023 r. wynosiły 24,50 proc., bo 2x12,25 proc.,
do 4 października 2023 r. wynosiły 23,00 proc., bo 2 x 11,50 proc., 
Aktualne maksymalne odsetki za opóźnienie wynoszą 22,50 proc., bo 2x11,25 proc. Obowiązują od 5 października 2023 r. 

To, co strony zapisały w umowie, nie może wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie. Nawet wtedy, gdy wybiorą prawo innego kraju. W takim przypadku stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.

Wysokość odsetek ustawowych - wzór na obliczenie

Aby obliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie, trzeba przede wszystkim znać liczbę dni zwłoki. Odpowiednie wartości podstawia się do takiego wzoru:

Jeśli w analizowanym okresie odsetki miałyby różną wysokość, tak jak np. w 2020 r. czy 2021 r., liczy się je oddzielnie dla każdego ich poziomu (i dat, kiedy występowały). Następnie kwoty wynikające z opóźnienia sumuje się.

Automatyczne kalkulatory liczą odsetki z podziałem na ich wysokość i precyzyjnie zaznaczają to datami. Zainteresowany nawet nie musi znać, kiedy się one zmieniały.

Przykład jak wykorzystać w praktyce wzór na wysokość odsetek ustawowych

Jeśli dłużnik zalega z kwotą 1000 zł przez 60 dni, to przy np. 12-proc. stopie odsetek ustawowych powinien dodatkowo zapłacić wierzycielowi 19,73 zł za opóźnienie.

Przydatne kalkulatory odsetek ustawowych

Wartość odsetek ustawowych można ustalić, gdy skorzysta się z gotowych kalkulatorów. Publikuje je wiele stron o tematyce finansowej.

Należne odsetki ustawowe kalkulatory policzą, gdy wpisze się zakres dat i kwotę zobowiązania. Odsetki naliczają się od dnia, który przypada po terminie płatności. Automatyczne liczydła zaokrąglają przy tym wynik końcowy do dwóch miejsc po przecinku.

Gdy wskaże się bardziej szczegółowe dane, rachunki uwzględnią też np. odsetki z czynności prawnych (kapitałowe), które są formą wynagrodzenia za korzystanie z obcego kapitału - pożyczek lub kredytów. Jeśli strony nie ustalą wysokości odsetek od czynności prawnych, należą się te ustawowe z art. 359 kodeksu cywilnego. Jak wspomnieliśmy powyżej, to suma stopy referencyjnej NBP i 3,5pp.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych - zasady i aktualne stawki

Odsetki ustawowe z kodeksu cywilnego mogą stosować między sobą np. osoby fizyczne. Jeśli jednak stronami umowy są przedsiębiorcy, odnoszą się do nich zasady i odsetki, które określa ustawa z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 424; dalej: ustawa).

Obejmuje ona wyłącznie transakcje przedsiębiorców krajowych i zagranicznych, osób wykonujących wolny zawód oraz podmiotów publicznych.

Aby więc zastosować ten rodzaj odsetek, wierzytelności kontrahentów muszą wynikać z umów, które:

• są odpłatne,
• dotyczą dostawy towarów lub świadczenia usług, czyli m.in. przeniesienia praw do rzeczy,
• strony zawarły w związku z wykonywaną działalnością.

Zgodnie z art. 11b ustawy do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną NBP, która obowiązuje:

• 1 stycznia danego roku - do odsetek należnych od 1 stycznia do 30 czerwca tego samego roku,
• 1 lipca danego roku - do odsetek należnych od 1 lipca do 31 grudnia tego samego roku.

Aktualne odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, które obowiązują od 1 lipca do 31 grudnia 2023 roku wynoszą:

• 14,75 proc. dla publicznych podmiotów leczniczych (bo jest to suma stopy referencyjnej NBP z 1 lipca 2022 r. i 8pp)
• 16,75 proc. dla innych podmiotów niż publiczny podmiot leczniczy (bo tu dodaje się stopę referencyjną NBP z 1 lipca 2022 r. i 10pp).
• Tak wynika z obwieszczenia ministra rozwoju, pracy i technologii z 30 czerwca 2023 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (M.P. z 2023 r., poz. 626).

Podstawa prawna

• Dziennik Urzędowy NBP z 2021 r.
• Dziennik Urzędowy NBP z 2022 r.
• Dziennik Urzędowy NBP z 2023 r.
• Monitor Polski z roku 2023