Spółka jawna - czym jest i jak funkcjonuje

Cechy spółki jawnej

Spółka jawna to osobowa spółka określona w kodeksie spółek handlowych (art. 22-86 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych; Dz.U. z 2017 r., poz. 1577 ze zm.; w skrócie k.s.h.).

Tak obszerny zakres przepisów o spółce jawnej wynika stąd, że jest regulowana jako pierwsza wśród spółek osobowych i obejmuje podstawowe zagadnienia dotyczące wszystkich spółek osobowych. Przy pozostałych spółkach osobowych – spółce partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej – ustawa ta wskazuje tylko ich cechy szczególne. Dlatego kodeks definiuje spółkę jawną jako osobową, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową.

Jak każda spółka osobowa i ta nie ma osobowości prawnej, którą posiadają jej wspólnicy, ale może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać oraz być pozywaną. Ma zdolność wekslową, kredytową i może być pracodawcą. Dysponuje odrębnym majątkiem i w pełni nim odpowiada za swoje zobowiązania.

Umowa spółki jawnej

Spółkę jawną mogą utworzyć osoby fizyczne i osoby prawne, np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Aby ją powołać, wspólnicy muszą na piśmie – pod rygorem nieważności – przyjąć umowę. Określa ona:

• firmę, siedzibę spółki oraz przedmiot jej działalności,
• wkłady wnoszone przez każdego wspólnika i ich wartość,
• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Jeżeli umowa przewiduje wkład w postaci nieruchomości albo przedsiębiorstwa, umowę trzeba podpisać w formie aktu notarialnego.

Do zawarcia umowy spółki jawnej można także wykorzystać jej wzorzec określony w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z 8 stycznia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia wzorców dotyczących spółki jawnej udostępnionych w systemie teleinformatycznym dostępnym pod tym adresem. Wzorzec umowy trzeba opatrzyć kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo profilem zaufanym.

Nazwa spółki jawnej

Zgodnie z art. 24 k.s.h. firma spółki jawnej, czyli jak faktycznie spółka się nazywa, powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników.

Dodatkowo ma się w niej znaleźć oznaczenie „spółka jawna”, Natomiast kodeks dopuszcza stosowanie skrótu „sp. j.” i to on jest najczęściej używany w obrocie.

Rejestracja spółki jawnej

Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Rejestrację spółki można przeprowadzić tradycyjnie (formularz KRS-W1 z wymaganymi dodatkowymi formularzami – część D pkt 1.1. formularza KRS W1) albo elektronicznie za pośrednictwem portalu Ministerstwa Sprawiedliwości. Papierowy wniosek wypełnia się w języku polskim, czytelnie, na maszynie, komputerowo lub ręcznie, wielkimi, drukowanymi literami.

W zgłoszeniu do sądu rejestrowego spółka jawna podaje:

• firmę, siedzibę i adres,
• przedmiot działalności,
• nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń,
• nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji.

Za wniosek o wpis do KRS płaci się 500 zł, a za ogłoszenie o tym w Monitorze Sądowym i Gospodarczym 100 zł. Kwoty te można uiścić:

• bezgotówkowo - przelewem na konto sądu lub za pośrednictwem systemu e-Płatności,
• e-znakami opłaty sądowej,
• gotówką w kasie sądu.

Przy sądowej rejestracji spółka jawna automatycznie otrzymuje numery NIP i REGON. Potem w urzędzie skarbowym w zgłoszeniu identyfikacyjnym (na formularzu NIP-8) podaje się dane uzupełniające.

Szczegółowe informacje o rejestracji – zarówno tradycyjnej, jak i elektronicznej – spółki jawnej znajdują się też na portalu Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii.

Czym dysponuje spółka jawna?

Majątkiem spółki jawnej jest mienie, które wnoszą wspólnicy jako wkład, lub to nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Wkładem do spółki mogą być nieruchomości, rzeczy, prawa do nich oraz świadczenia wspólników, np. ich praca lub usługi. Wspólnicy muszą określić wartość tych wkładów, ale w razie wątpliwości uważa się, że wnieśli do spółki równe wkłady. Jeśli wspólnicy zawierają umowę spółki lub ją zmieniają przy wykorzystaniu wzorca umowy, wkład może być tylko pieniężny.

Wspólnicy mają równe prawo do udziału w zyskach i stratach spółki. Gdy są wątpliwości, określony w umowie udział wspólnika w zysku odnosi się także do jego udziału w stratach. Umowa spółki może jednak zwolnić wspólnika od partycypowania w stratach.

Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całego zysku z końcem każdego roku obrotowego. Zgodnie z art. 53 k.s.h. może też domagać się, aby co roku wypłacać mu odsetki w wysokości 5 proc. od jego udziału kapitałowego nawet wtedy, gdy spółka poniosła stratę.

Reprezentacja spółki jawnej

Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę i dotyczy to wszystkich jej czynności sądowych i pozasądowych. Tej podstawowej zasady nie można ograniczyć wobec osób trzecich.

Niewykluczone jednak, że wspólnicy skorzystają z innej zasady i w umowie zdecydują o tym, że któregoś z nich pozbawiają prawa reprezentowania spółki. Mogą też ustalić, że będzie on ją reprezentować tylko z innym wspólnikiem lub prokurentem. Gdyby do tego doszło, to takie postanowienia są dopuszczalne wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzić sprawy spółki. Bez wcześniejszej uchwały obejmuje to, co nie przekracza tzw. zakresu zwykłych czynności spółki. Zgodnie z art. 44 k.s.h. bez takiej uchwały wolno też przeprowadzić czynność nagłą, jeśli jej zaniechanie wyrządziłoby spółce poważną szkodę.

Wspólnicy mogą też powierzyć prowadzenie spraw spółki jednemu wspólnikowi lub kilku z nich. Wtedy pozostałych wyłącza się z bieżących decyzji. Mogą oni o tym postanowić w umowie spółki lub później w swojej uchwale.

Należy jednak wskazać, że w przeciwieństwie do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki, co do zasady decyzje wpływające na sposób jej funkcjonowania, tj. przekraczające zwykły zarząd wymagają podjęcia uchwały wspólników. Aby ja podjąć, wymagana jest zgoda wszystkich wspólników spółki, nawet tych wyłączonych od prowadzenia jej spraw.

Sprawami z zakresu tzw. zwykłego zarządu są te związane z codziennym funkcjonowaniem spółki, czyli standardowe transakcje, zatrudnianie pracowników. Jeśli jednak spółka miałaby podpisać kontrakt o niespotykanych dotychczas rozmiarach, przekraczałoby to czynności zwykłego zarządu i wymaga podjęcia uchwały przez wszystkich wspólników.

Spółka jawna - odpowiedzialność

Każdy wspólnik odpowiada za jej zobowiązania solidarnie całym swoim majątkiem z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką (tzw. odpowiedzialność solidarna). To oznacza, że wierzyciel spółki jawnej może domagać się egzekucji z majątku wspólnika, jeżeli taka operacja z zasobów spółki się nie uda (tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Nie przeszkadza to jednak wnieść pozwu przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 32 k.s.h. ten, kto przystępuje do spółki, odpowiada za jej zobowiązania, które powstały nawet, zanim trafił do spółki. W spółce, do której jednoosobowy przedsiębiorca wniósł przedsiębiorstwo, odpowiedzialność rozciąga się także na zobowiązania powstałe przy jego prowadzeniu przed utworzeniem spółki do wartości wniesionej firmy. Ocenia się to według stanu w chwili wniesienia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela.

Spółka jawna - podatki i składki

W spółce jawnej podatnikami są wyłącznie poszczególni wspólnicy. Płacą podatek dochodowy od osób fizycznych (proporcjonalny do przychodów lub liniowy), a gdy wspólnikiem jest osoba prawna - CIT. Spółka może być też podatnikiem VAT i co ciekawe, to ona figuruje jako płatnik tego podatku, a nie wspólnicy.

Spółka jawna ma kilka sposobów księgowego rozliczenia:

• • książka przychodów i rozchodów,
• • ryczałt ewidencjonowany,
• • pełna księgowość (księgi rachunkowe).

Księgi będą obowiązkowe, gdy przychody netto spółki przekroczą równowartość 2 mln euro w poprzednim roku obrotowym lub gdy wspólnikiem jest osoba prawna (np. spółka z o.o.) i to niezależnie od osiąganych przychodów.

W spółce jawnej każdy wspólnik rejestruje się w ZUS i płaci składki na własne ubezpieczenia społeczne.

Rozwiązanie spółki jawnej

Artykuł 58 k.s.h. określa, kiedy spółka jawna zostanie rozwiązana. Powodują to:

• przyczyny przewidziane w umowie spółki,
• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,
• ogłoszenie upadłości spółki,
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,
• prawomocne orzeczenie sądu.

Jeśli zajdzie któryś z tych przypadków, spółkę trzeba zlikwidować. Wspólnicy mogą jednak uzgodnić inny sposób zakończenia jej działalności.

Jeśli wkraczają likwidatorzy, to sporządzają bilans na dzień rozpoczęcia i zakończenia likwidacji. Z majątku spółka spłaca przede wszystkim swoje zobowiązania. Pozostałość dzieli się między wspólników stosownie do umowy. Jeśli nie ma w niej takich postanowień, wspólnicy odzyskają wkłady. Nadwyżkę dzieli się między wspólników w takim stopniu, w jakim uczestniczą w zysku. Gdy wspólnik wniósł do spółki jakieś składniki tylko do używania, jeżeli to możliwe, otrzyma ich zwrot.

Gdy likwidatorzy zakończą likwidację, zgłaszają to w sądzie i składają wniosek o wykreślenie spółki jawnej z rejestru. Rozwiązuje się ona z chwilą wypisania z KRS.

Księgi i dokumenty rozwiązanej spółki przechowują wspólnik lub osoba trzecia przynajmniej przez pięć lat. Jeśli wspólnicy nie uzgodnią, kto zatrzyma to archiwum, przechowawcę wyznacza sąd rejestrowy.

W razie ogłoszenia upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego, w trakcie którego majątkiem spółki zarządza syndyk. Musi on także złożyć wniosekdo KRS o likwidację spółki.

Spółka nie ulega rozwiązaniu, gdy postępowanie upadłościowe zostało zakończone w wyniku zaspokojenia wszystkich wierzycieli w całości lub zatwierdzenia układu albo gdy postępowanie upadłościowe zostało uchylone lub umorzone.