Ubezpieczenie od kosztów rezygnacji z podróży a koronawirus

W ofercie zakładów ubezpieczeń występują ubezpieczenia na wypadek rezygnacji z podróży (ewentualnie odwołania uczestnictwa w imprezie turystycznej albo wcześniejszego z niej powrotu). Ochroną ubezpieczeniową mogą być objęte również: anulacja biletu oraz anulacja rezerwacji noclegów. Mogą być one oferowane przez zakłady ubezpieczeń bądź dystrybuowane przez biura podróży.

Ubezpieczenia turystyczne są ubezpieczeniami dobrowolnymi, co oznacza, że treść stosunku ubezpieczenia powstałego na skutek zawarcia umowy ubezpieczenia jest uregulowana co do zasady nie przez przepisy prawa (określają one jedynie konieczne elementy umowy) a przez strony umowy we wzorcu umownym jakim są ogólne warunki ubezpieczenia. W związku z tym kluczowe dla określenia zakresu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest zapoznanie się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia, z reguły w postaci kilkustronicowego lub kilkunastostronicowego dokumentu. Powinny one zostać klientowi doręczone przed zawarciem umowy ubezpieczenia. W ogólnych warunkach ubezpieczenia muszą być wymienione sytuacje, które będą skutkowały wypłatą świadczeń przez zakład ubezpieczeń oraz sytuacje, w których zakład ubezpieczeń odmówi wypłaty świadczenia.

Przedmiot ubezpieczenia na wypadek rezygnacji z podróży

W ubezpieczeniu rezygnacji z podróży przedmiotem ubezpieczenia są koszty odwołania uczestnictwa w imprezie turystycznej, jakimi ubezpieczony byłby obciążony przez organizatora turystyki w razie odwołania przez ubezpieczonego przed planowaną datą wyjazdu uczestnictwa we wcześniej zarezerwowanej imprezie turystycznej oraz ewentualnie koszty wcześniejszego powrotu z imprezy turystycznej, jakimi ubezpieczony byłby obciążony przez organizatora turystyki w takim przypadku. Ubezpieczenie to dotyczy imprezy zarezerwowanej za pośrednictwem organizatora turystyki, pośrednika turystycznego, agenta turystycznego mającego siedzibę w terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

W ogólnych warunkach ubezpieczenia zakład ubezpieczeń określa szczegółowo okoliczności, które powinny być przyczyną odwołania uczestnictwa w imprezie turystycznej lub wcześniejszego z niej powrotu, aby ich wystąpienie uprawniało do wypłaty świadczenia. Należą do nich przykładowo takie sytuacje jak:

• nieszczęśliwy wypadek skutkujący natychmiastową hospitalizacją ubezpieczeniową ubezpieczonego albo powodujący znaczne ograniczenia samodzielności ruchowej ubezpieczonego (ewentualnie istnienie przeciwwskazań medycznych do odbycia podróży potwierdzonych zaświadczeniem lekarskim),
• nagła ciężka choroba ubezpieczonego, wymagająca natychmiastowej hospitalizacji i nierokująca wyzdrowienia do czasu planowanego wyjazdu turystycznego ubezpieczonego,
• nagła ciężka choroba albo nieszczęśliwy wypadek członka rodziny ubezpieczonego lub współuczestnika podróży wymagająca natychmiastowej hospitalizacji i nierokująca wyzdrowienia do czasu planowanego wyjazdu turystycznego ubezpieczonego albo wymagająca obecności ubezpieczonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo kraju zamieszkania ubezpieczonego (ewentualnie konieczności sprawowania nad nim opieki),
• zgon ubezpieczonego albo członka jego rodziny (albo zgon współuczestnika podróży i członka jego rodziny),
• ciąża zagrożona lub jej powikłania, o ile w momencie zawarcia umowy dotyczącej usługi turystycznej, ubezpieczony lub współuczestniczka podróży była przed 10 tygodniem ciąży,
• zaistnienie poważnych zdarzeń losowych w miejscu zamieszkania ubezpieczonego stosownie udokumentowanych powodujących konieczność wykonania czynności prawnych i administracyjnych, przy których niezbędna jest obecność ubezpieczonego,
• udokumentowanie kradzieży dokumentów niezbędnych w podróży zagranicznej lub krajowej (np. paszportu, dowodu osobistego), pod warunkiem, że kradzież miała miejsce w okresie 7 dni poprzedzających wyjazd na imprezę turystyczną i została zgłoszona odpowiednim władzom,
• bezwarunkowe wezwanie przez władze administracyjne Rzeczypospolitej Polskiej doręczonego ubezpieczonemu w czasie podróży ubezpieczonego, z wyjątkiem wezwania przez władze wojskowe albo wezwania w związku z popełnieniem przestępstwa przez ubezpieczonego,
• wyznaczenie przez pracodawcę daty rozpoczęcia pracy przez ubezpieczonego, przypadającej w czasie trwania imprezy turystycznej, jeśli w chwili zawarcia umowy ubezpieczenia ubezpieczony był zarejestrowany jako bezrobotny i nie znał daty rozpoczęcia pracy,
• szkoda w mieniu ubezpieczonego lub współuczestnika podróży (ewentualnie w mieniu pracodawcy ubezpieczonego lub współuczestnika podróży) powstała wskutek ryzyka elementarnego lub przestępstwa, która wystąpiło w okresie 30 dni bezpośrednio poprzedzających datę wyjazdu i powodowała konieczność dokonania czynności prawnych i administracyjnych oraz obecności ubezpieczonego lub współuczestnika podróży w kraju zamieszkania w czasie planowanej podróży,
• otrzymanie przez ubezpieczonego lub współuczestnika podróży wezwania na policję lub do sądu w sytuacji, gdy stawiennictwo ubezpieczonego lub współuczestnika podróży jest obowiązkowe i przypada w czasie planowanej podróży.

Epidemia koronawirusa jako przyczyna rezygnacji z podróży

Ubezpieczenia na wypadek rezygnacji z podróży obejmują swoim zakresem tylko okoliczności wskazane w ogólnych warunkach ubezpieczenia Co do zasady ochrona ubezpieczeniowa dotyczy zdarzeń losowych. W ogólnych warunkach ubezpieczenia znajdują się również postanowienia, które określają okoliczności wyłączające odpowiedzialność ubezpieczycieli w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Niektórzy ubezpieczyciele uznają epidemię (pandemię) za powód rezygnacji uzasadniający wypłatę świadczenia. Jednak niektóre zakłady ubezpieczeń przewidują, że nie ponoszą odpowiedzialności za odwołanie uczestnictwa w imprezie turystycznej albo wcześniejszy z niej powrót z powodu m.in. epidemii lub pandemii. Niektóre ogólne warunki ubezpieczenia odwołują się jedynie do pandemii, inne tylko do epidemii albo zarówno do pandemii jak i epidemii. Pandemia co do zasady jest definiowana w ogólnych warunkach ubezpieczenia jako epidemia choroby zakaźnej obejmująca swoim ogromnym obszarem znaczną część kontynentu lub klika kontynentów. Stan pandemii spowodowany koronawirusem może być różnie interpretowany przez zakłady ubezpieczeń. Przykładowo epidemia istniejąca w innym kraju nie jest wskazana jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Niektórzy ubezpieczyciele uznają, że wystąpienie koronawirusa w kraju, do którego zaplanowany był wyjazd, bez względu to, czy został ogłoszony stan epidemii czy nie jest podstawąa do odmowy wypłaty świadczenia. W związku z powyższym decydujące znaczenie w kwestii uprawnienia do wypłaty świadczenia z tytułu ubezpieczenia rezygnacji z podróży ma treść ogólnych warunków ubezpieczenia.

Możliwość uzyskania zwrotu kosztów podróży w przypadku rezygnacji w sytuacji niezawarcia umowy ubezpieczenia bądź odmowy wypłaty świadczenia przez ubezpieczyciela

Generalną podstawą do zwrotu kosztów podróży w przypadku rezygnacji jest art. 47 ust. 4 ustawy z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych oraz powiązanych usługach turystycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 548). Na podstawie tego podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego. Podróżny może żądać wyłącznie zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym zakresie. Mogą to być takie sytuacje jak np. działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu.

Art. 47 ustawy o imprezach turystycznych oraz powiązanych usługach turystycznych ma zastosowanie wobec powiązanych usług turystycznych, ale nie do pojedynczych usług turystycznych np. biletów lotniczych lub rezerwacji hotelowych. W przypadku rezygnacji z podróży w tych okolicznościach warunki ewentualnego zwrotu kosztów określają indywidualne umowy.

Ponadto w przypadku zmiany przez organizatora głównych właściwości usługi turystycznej można powołać się ewentualnie na art. 46 ustawy. Przepis ten przewiduje, że turysta może odstąpić od umowy za zwrotem wniesionych wpłat i bez dodatkowych opłat, jeśli organizator przed rozpoczęciem imprezy turystycznej jest zmuszony zmienić główne właściwości usług turystycznych – np. miejsce pobytu, trasę, charakter środka transportu, położenie obiektu zakwaterowania, szczegółowy program zwiedzania.

Ponadto Polska Izba Turystyki wydała stanowisko, w którym wskazywała swoim członkom kiedy zasadne jest zrezygnowanie z imprezy turystycznej przez klienta z koniecznością zwrócenia mu wpłaconych środków przez organizatora. Jest o sytuacja przewidziana w art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. Jednak należy podkreślić, że stanowisko PIT nie stanowi wiążącej interpretacji prawa, co oznacza, że jej członkowie nie mają obowiązku ich wykonywania.

Powołując się na motyw 32 Dyrektywy w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych PIT stwierdziła, że ogłoszony przez właściwe władze stan epidemii wirusa COVID - 19 na określonym terenie pozwala uznać, że mamy do czynienia z nieuniknionymi i nadzwyczajnymi okolicznościami, stanowiącymi podstawę rezygnacji przez podróżnego z imprezy na podstawie art. 47 ust. 4 ustawy bez ponoszenia kosztów rezygnacji. Przedmiotowe okoliczności muszą mieć znaczący wpływ na realizację imprezy lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego.

PIT uznała, że w przypadku rezygnacji przez podróżnego imprezy z dużym wyprzedzeniem (np. marzec 2020 r.) w stosunku do terminu je rozpoczęcia określonego w umowie o imprezę (np. lipiec 2020 r.) - gdy w momencie rezygnacji nic pewnego nie da się powiedzieć o występowaniu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności w miejscu docelowym lub w jego najbliższym sąsiedztwie, czyli tam, gdzie impreza ma się odbyć, przepis art. 47 ust. 4 nie powinien stanowić podstawy prawnej do rezygnacji z imprezy i odstąpienia od umowy.